4. จตุตฺถปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[675] จตุตฺเถ – อวสฺสุตาติ โลกสฺสาทมิตฺตสนฺถววเสน กายสํสคฺคราเคน อวสฺสุตาฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถคฺคหณํ วาติอาทีสุ ปน ยํ ปุริสปุคฺคเลน หตฺเถ คหณํ กตํ, ตํ ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถคฺคหณนฺติ วุตฺตํฯ เอเสว นโย สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหเณปิฯ หตฺถคฺคหณนฺติ เอตฺถ จ หตฺถคฺคหณญฺจ อญฺญมฺปิ อปาราชิกกฺเขตฺเต คหณญฺจ เอกชฺฌํ กตฺวา หตฺถคฺคหณนฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺยาติ หตฺโถ นาม กปฺปรํ อุปาทาย ยาว อคฺคนขา, เอตสฺส อสทฺธมฺมสฺส ปฏิเสวนตฺถาย อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุมณฺฑลํ คหณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ จ อสทฺธมฺโมติ กายสํสคฺโค เวทิตพฺโพ, น เมถุนธมฺโมฯ น หิ เมถุนสฺส สามนฺตา ถุลฺลจฺจยํ โหติฯ ‘‘วิญฺญู ปฏิพโล กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุนฺติ วจนมฺปิ เจตฺถ สาธกํฯ

‘‘ติสฺสิตฺถิโย เมถุนํ ตํ น เสเว,

ตโย ปุริเส ตโย จ อนริยปณฺฑเก;

น จาจเร เมถุนํ พฺยญฺชนสฺมิํ,

เฉชฺชา สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยา;

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481);

อิมาย ปริวาเร วุตฺตาย เสทโมจกคาถาย วิรุชฺฌตีติ เจ? น; เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคตฺตาฯ ปริวาเรเยว หิ ‘‘เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ชานิตพฺโพ’’ติ ‘‘วณฺณาวณฺโณ กายสํสคฺโค ทุฏฺฐุลฺลวาจา อตฺตกามปาริจริยาคมนุปฺปาทน’’นฺติ เอวํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิอาทีนิ ปญฺจ สิกฺขาปทานิ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโคติ วุตฺตานิฯ ตสฺมา กายสํสคฺโค เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคตฺตา ปจฺจโย โหติฯ อิติ เฉชฺชา สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยาติ เอตฺถ อิมินา ปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอเตนุปาเยน สพฺพปเทสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ อปิจ ‘‘สงฺเกตํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ เอตสฺส ปทภาชเน ‘‘อิตฺถนฺนามํ อาคจฺฉา’’ติฯ เอวํนามกํ ฐานํ อาคจฺฉาติ อตฺโถฯ

[676] อฏฺฐมํ วตฺถุํ ปริปูเรนฺตี อสฺสมณี โหตีติ อนุโลมโต วา ปฏิโลมโต วา เอกนฺตริกาย วา เยน เตน นเยน อฏฺฐมํ วตฺถุํ ปริปูเรนฺตีเยว อสฺสมณี โหติฯ ยา ปน เอกํ วา วตฺถุํ สตฺต วา วตฺถูนิ สตกฺขตฺตุมฺปิ ปูเรติ, เนว อสฺสมณี โหติฯ อาปนฺนา อาปตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติฯ อปิเจตฺถ คณนูปิกา อาปตฺติ เวทิตพฺพาฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อตฺถาปตฺติ เทสิตา คณนูปิกา, อตฺถาปตฺติ เทสิตา น คณนูปิกา’’ติฯ

ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – อิทานิ นาปชฺชิสฺสามีติ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา เทสิตา คณนูปิกา เทสิตคณนํ อุเปติ ปาราชิกสฺส องฺคํ น โหติฯ ตสฺมา ยา เอกํ อาปนฺนา ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา เทเสตฺวา ปุน กิเลสวเสน อาปชฺชติ, ปุน เทเสติ, เอวํ อฏฺฐ วตฺถูนิ ปูเรนฺตีปิ ปาราชิกา น โหติฯ ยา ปน อาปชฺชิตฺวา ปุนปิ อญฺญํ วตฺถุํ อาปชฺชิสฺสามีติ สอุสฺสาหาว เทเสติ, ตสฺสา สา อาปตฺติ นคณนูปิกา, เทสิตาปิ อเทสิตา โหติ, เทสิตคณนํ น คจฺฉติ, ปาราชิกสฺเสว องฺคํ โหติฯ อฏฺฐเม วตฺถุมฺหิ ปริปุณฺณมตฺเต ปาราชิกา โหติฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ

ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทฺวิเวทนนฺติฯ

จตุตฺถปาราชิกํฯ

อุทฺทิฏฺฐา โข อยฺยาโย อฏฺฐ ปาราชิกา ธมฺมาติ ภิกฺขู อารพฺภ ปญฺญตฺตา สาธารณา จตฺตาโร อิเม จ จตฺตาโรติ เอวํ ปาติโมกฺขุทฺเทสมคฺเคน อุทฺทิฏฺฐา โข อยฺยาโย อฏฺฐ ปาราชิกา ธมฺมาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เสสํ มหาวิภงฺเค วุตฺตนยเมวาติฯ

สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย ภิกฺขุนีวิภงฺเค

ปาราชิกกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาราชิกกณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

2. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ (ภิกฺขุนีวิภงฺควณฺณนา)

1. ปฐมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา

ปาราชิกานนฺตรสฺส , อยํ ทานิ ภวิสฺสติ;

สงฺฆาทิเสสกณฺฑสฺส, อนุตฺตานตฺถวณฺณนาฯ

[678] อุโทสิตนฺติ ภณฺฑสาลาฯ มายฺโย เอวํ อวจาติ อยฺโย มา เอวํ อวจฯ อปินายฺยาติ อปินุ อยฺยาฯ อจฺจาวทถาติ อติกฺกมิตฺวา วทถ; อกฺโกสถาติ วุตฺตํ โหติฯ

[679] อุสฺสยวาทิกาติ มานุสฺสยวเสน โกธุสฺสยวเสน วิวทมานาฯ ยสฺมา ปน สา อตฺถโต อฏฺฏการิกา โหติ, ตสฺมา ‘‘อุสฺสยวาทิกา นาม อฑฺฑการิกา วุจฺจตี’’ติ ปทภาชเน วุตฺตํฯ เอตฺถ จ อฑฺโฑติ โวหาริกวินิจฺฉโย วุจฺจติ, ยํ ปพฺพชิตา ‘‘อธิกรณ’’นฺติปิ วทนฺติฯ ทุติยํ วา ปริเยสตีติ สกฺขิํ วา สหายํ วา ปริเยสติ, ทุกฺกฏํฯ คจฺฉติ วาติ อุปสฺสโย วา โหตุ ภิกฺขาจารมคฺโค วา, ยตฺถ ฐิตาย ‘‘อฑฺฑํ กริสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตโต โวหาริกานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺติยา ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏํฯ เอกสฺส อาโรเจตีติ ทฺวีสุ ชเนสุ ยสฺส กสฺสจิ เอกสฺส กถํ โย โกจิ โวหาริกานํ อาโรเจติฯ ทุติยสฺส อาโรเจตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

อยํ ปเนตฺถ อสมฺโมหตฺถาย วิตฺถารกถา – ยตฺถ กตฺถจิ อนฺตมโส ภิกฺขุนุปสฺสยํ อาคเตปิ โวหาริเก ทิสฺวา ภิกฺขุนี อตฺตโน กถํ อาโรเจติ, ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏํฯ อุปาสโก อตฺตโน กถํ อาโรเจติ, ภิกฺขุนิยา ถุลฺลจฺจยํฯ ปฐมํ อุปาสโก อตฺตโน กถํ อาโรเจติ , ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏํฯ อถ สา อตฺตโน กถํ อาโรเจติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ภิกฺขุนี อุปาสกํ วทติ – ‘‘มม จ ตว จ กถํ ตฺวํเยว อาโรเจหี’’ติ, โส อตฺตโน วา กถํ ปฐมํ อาโรเจตุ ภิกฺขุนิยา วา, ปฐมาโรจเน ทุกฺกฏํ, ทุติยาโรจเน ถุลฺลจฺจยํฯ อุปาสโก ภิกฺขุนิํ วทติ – ‘‘มม จ ตว จ กถํ ตฺวํเยว อาโรเจหี’’ติ, เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ