อฏฺฐิกงฺกลูปมาติอาทิมฺหิ อฏฺฐิกงฺกลูปมา อปฺปสฺสาทฏฺเฐนฯ มํสเปสูปมา พหุสาธารณฏฺเฐนฯ ติณุกฺกูปมา อนุทหนฏฺเฐนฯ องฺคารกาสูปมา มหาภิตาปนฏฺเฐนฯ สุปินกูปมา อิตฺตรปจฺจุปฏฺฐานฏฺเฐนฯ ยาจิตกูปมา ตาวกาลิกฏฺเฐนฯ รุกฺขผลูปมา สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนฏฺเฐนฯ อสิสูนูปมา อธิกุฏฺฏนฏฺเฐนฯ สตฺติสูลูปมา วินิวิชฺฌนฏฺเฐนฯ สปฺปสิรูปมา สาสงฺกสปฺปฏิภยฏฺเฐนาติ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ วิตฺถาโร ปน ปปญฺจสูทนิยํ มชฺฌิมฏฺฐกถายํ (ม. นิ. 1.234 อาทโย; 2.42 อาทโย) คเหตพฺโพฯ เอวํ พฺยาโขติ เอวํ วิย โขฯ เสสเมตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมวฯ

สมนุภาสนสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อริฏฺฐสิกฺขาปทํ อฏฺฐมํฯ

9. อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทวณฺณนา

[424-5] นวเม – อกฏานุธมฺเมนาติ อนุธมฺโม วุจฺจติ อาปตฺติยา อทสฺสเน วา อปฺปฏิกมฺเม วา ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุกฺขิตฺตกสฺส อนุโลมวตฺตํ ทิสฺวา กตา โอสารณา; โส โอสารณสงฺขาโต อนุธมฺโม ยสฺส น กโต, อยํ อกฏานุธมฺโม นาม, ตาทิเสน สทฺธินฺติ อตฺโถฯ เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘อกฏานุธมฺโม นาม อุกฺขิตฺโต อโนสาริโต’’ติ วุตฺตํฯ

เทติ วา ปฏิคฺคณฺหาติ วาติ เอกปโยเคน พหุมฺปิ ททโต วา คณฺหโต วา เอกํ ปาจิตฺติยํฯ วิจฺฉินฺทิตฺวา วิจฺฉินฺทิตฺวา เทนฺตสฺส จ คณฺหนฺตสฺส จ ปโยคคณนาย ปาจิตฺติยานิ ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทํ นวมํฯ

10. กณฺฏกสิกฺขาปทวณฺณนา

[428] ทสเม – ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนนฺติ อริฏฺฐสฺส วิย เอตสฺสาปิ อโยนิโส อุมฺมุชฺชนฺตสฺส อุปฺปนฺนํฯ นาเสตูติ เอตฺถ ติวิธา นาสนา – สํวาสนาสนา, ลิงฺคนาสนา, ทณฺฑกมฺมนาสนาติฯ ตตฺถ อาปตฺติยา อทสฺสนาทีสุ อุกฺเขปนา สํวาสนาสนา นามฯ ‘‘ทูสโก นาเสตพฺโพ (ปารา. 66) เมตฺติยํ ภิกฺขุนิํ นาเสถา’’ติ (ปารา. 384) อยํ ลิงฺคนาสนา นามฯ ‘‘อชฺชตคฺเค เต อาวุโส สมณุทฺเทส น เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ’’ติ อยํ ทณฺฑกมฺมนาสนา นามฯ อยํ อิธ อธิปฺเปตาฯ เตนาห – ‘‘เอวญฺจ ปน ภิกฺขเว นาเสตพฺโพ…เป.… วินสฺสา’’ติฯ ตตฺถ จราติ คจฺฉฯ ปิเรติ ปร อมามกฯ วินสฺสาติ นสฺส; ยตฺถ เต น ปสฺสาม, ตตฺถ คจฺฉาติฯ

[429] อุปลาเปยฺยาติ สงฺคณฺเหยฺยฯ อุปฏฺฐาเปยฺยาติ เตน อตฺตโน อุปฏฺฐานํ การาเปยฺยฯ เสสํ อริฏฺฐสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สมุฏฺฐานาทีหีติฯ

กณฺฏกสิกฺขาปทํ ทสมํฯ

สมตฺโต วณฺณนากฺกเมน สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโมฯ

8. สหธมฺมิกวคฺโค

1. สหธมฺมิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[434] สหธมฺมิกวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท – เอตสฺมิํ สิกฺขาปเทติ เอตสฺมิํ สิกฺขาปเท ยํ วุตฺตํ, ตํ น ตาว สิกฺขิสฺสามิฯ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ เอตฺถ ปน วาจาย วาจาย อาปตฺติ เวทิตพฺพาฯ สิกฺขมาเนน ภิกฺขเว ภิกฺขุนาติ โอวาทํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สิกฺขิตุกาเมเนว หุตฺวา อาชานิตพฺพญฺเจว ปุจฺฉิตพฺพญฺจ อุปปริกฺขิตพฺพญฺจฯ เสสเมตฺถ ทุพฺพจสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว ปทตฺถโต เวทิตพฺพํฯ วินิจฺฉยโต อุตฺตานเมวฯ

ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

สหธมฺมิกสิกฺขาปทํ ปฐมํฯ