3. อุกฺโกฏนสิกฺขาปทวณฺณนา

[392] ตติยสิกฺขาปเท – อุกฺโกเฏนฺตีติ ตสฺส ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘อกตํ กมฺม’’นฺติอาทีนิ วทนฺตา อุจฺจาเลนฺติ; ยถาปติฏฺฐิตภาเวน ปติฏฺฐาตุํ น เทนฺติฯ

[393] ยถาธมฺมนฺติ โย ยสฺส อธิกรณสฺส วูปสมนาย ธมฺโม วุตฺโต, เตเนว ธมฺเมนาติ อตฺโถฯ นิหตาธิกรณนฺติ นิหตํ อธิกรณํ; สตฺถารา วุตฺตธมฺเมเนว วูปสมิตํ อธิกรณนฺติ อตฺโถฯ

[395] ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญีติ เยน กมฺเมน ตํ อธิกรณํ วูปสมิตํ, ตญฺเจ ธมฺมกมฺมํ โหติ, ตสฺมิํ ธมฺมกมฺเม อยมฺปิ ธมฺมกมฺมสญฺญี หุตฺวา ยทิ อุกฺโกเฏติ, ปาจิตฺติยํ อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ เอเตน นเยน เสสปทานิปิ เวทิตพฺพานิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ‘‘อิเมสํ จตุนฺนํ อธิกรณานํ กติ อุกฺโกฏนา’’ติอาทินา นเยน ปริวาเร วุตฺโตฯ อฏฺฐกถาสุ ตํ สพฺพํ อาหริตฺวา ตสฺเสวตฺโถ วณฺณิโตฯ มยํ ปน ตํ ตตฺเถว วณฺณยิสฺสามฯ อิธ อาหริตฺวา วณฺณิยมาเน หิ สุฏฺฐุตรํ สมฺโมโห ภเวยฺยาติ น วณฺณยิมฺหฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อุกฺโกฏนสิกฺขาปทํ ตติยํฯ

4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา

[399] จตุตฺเถ – ทุฏฺฐุลฺลา นาม อาปตฺตีติ เอตฺถ จตฺตาริ ปาราชิกานิ อตฺถุทฺธารวเสน ทสฺสิตานิ, สงฺฆาทิเสสาปตฺติ ปน อธิปฺเปตา, ตํ ฉาเทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตติ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตฯ สเจปิ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา อาโรเจติ, น รกฺขติ; ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตเยว ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สเจ ปน เอวํ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปฏิจฺฉาทนตฺถเมว อญฺญสฺส อาโรเจติ, โสปิ อญฺญสฺสาติ เอเตนุปาเยน สมณสตมฺปิ สมณสหสฺสมฺปิ อาปตฺติํ อาปชฺชติเยว ตาว, ยาว โกฏิ น ฉิชฺชติฯ กทา ปน โกฏิ ฉิชฺชตีติ? มหาสุมตฺเถโร ตาว วทติ – ‘‘อาปตฺติํ อาปนฺโน เอกสฺส อาโรเจติ, โส ปฏินิวตฺติตฺวา ตสฺเสว อาโรเจติ; เอวํ โกฏิ ฉิชฺชตี’’ติฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห – ‘‘อยญฺหิ วตฺถุปุคฺคโลเยวฯ อาปตฺติํ อาปนฺโน ปน เอกสฺส ภิกฺขุโน อาโรเจติ, อยํ อญฺญสฺส อาโรเจติ, โส ปฏินิวตฺติตฺวา เยนสฺส อาโรจิตํ, ตสฺเสว อาโรเจติ; เอวํ ตติเยน ปุคฺคเลน ทุติยสฺส อาโรจิเต โกฏิ ฉินฺนา โหตี’’ติฯ

[400] อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺตินฺติ อวเสเส ปญฺจาปตฺติกฺขนฺเธฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ วา อทุฏฺฐุลฺลํ วา อชฺฌาจารนฺติ เอตฺถ อนุปสมฺปนฺนสฺส สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ จ กายสํสคฺโค จาติ อยํ ทุฏฺฐุลฺลอชฺฌาจาโร นามฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ , ทุกฺขเวทนนฺติฯ

ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทํ จตุตฺถํฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

[402] ปญฺจมสิกฺขาปเท – องฺคุลิโย ทุกฺขา ภวิสฺสนฺตีติ อกฺขรานิ ลิขนฺตสฺส องฺคุลิโย ทุกฺขา ภวิสฺสนฺตีติ จินฺเตสุํฯ อุรสฺส ทุกฺโขติ คณนํ สิกฺขนฺเตน พหุํ จินฺเตตพฺพํ โหติ, เตนสฺส อุโร ทุกฺโข ภวิสฺสตีติ มญฺญิํสุฯ อกฺขีนิ ทุกฺขา ภวิสฺสนฺตีติ รูปสุตฺตํ สิกฺขนฺเตน กหาปณา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ปสฺสิตพฺพา โหนฺติ, เตนสฺส อกฺขีนิ ทุกฺขานิ ภวิสฺสนฺตีติ มญฺญิํสุฯ ฑํสาทีสุ ฑํสาติ ปิงฺคลมกฺขิกาโยฯ ทุกฺขานนฺติ ทุกฺขมานํฯ ติพฺพานนฺติ พหลานํฯ ขรานนฺติ ติขิณานํฯ กฏุกานนฺติ ผรุสานํ; อมนาปตาย วา กฏุกรสสทิสานํฯ อสาตานนฺติ อมธุรานํฯ ปาณหรานนฺติ ชีวิตหรานํฯ

[404] สีมํ สมฺมนฺนตีติ นวํ สีมํ พนฺธติฯ กุรุนฺทิยํ ปน อุทกุกฺเขปปริจฺฉินฺทเนปิ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ ปริปุณฺณวีสติวสฺโสติ ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย ปริปุณฺณวีสติวสฺโส; คพฺภวีโสปิ หิ ปริปุณฺณวีสติวสฺโสตฺเวว สงฺเขฺย คจฺฉติฯ ยถาห –