[261] อคิลาโน คิลานสญฺญีติ เอตฺถ สเจ คิลานสญฺญีปิ หุตฺวา เภสชฺชตฺถาย ปญฺจ เภสชฺชานิ วิญฺญาเปติ, มหานามสิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพ ฯ นว ปณีตโภชนานิ วิญฺญาเปนฺโต ปน อิมินา สิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพฯ ภิกฺขุนีนํ ปน เอตานิ ปาฏิเทสนียวตฺถูนิ โหนฺติ, สูโปทนวิญฺญตฺติยํ อุภเยสมฺปิ เสขปณฺณตฺติทุกฺกฏเมวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

จตุสมุฏฺฐานํ – กายโต กายวาจโต กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ,

กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

ปณีตโภชนสิกฺขาปทํ นวมํฯ

10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา

[263] ทสมสิกฺขาปเท – จตูสุ ปจฺจเยสุ อนฺตมโส ทนฺตกฏฺฐมฺปิ สพฺพํ ปํสุกูลเมว อสฺสาติ สพฺพปํสุกูลิโกฯ โส กิร สุสาเน ฉฑฺฑิตภาชนเมว ปตฺตํ กตฺวา ตตฺถ ฉฑฺฑิตโจฬเกเหว จีวรํ กตฺวา ตตฺถ ฉฑฺฑิตมญฺจปีฐกานิเยว คเหตฺวา ปริภุญฺชติฯ อยฺยโวสาฏิตกานีติ เอตฺถ อยฺยา วุจฺจนฺติ กาลงฺกตา ปิติปิตามหาฯ โวสาฏิตกานิ วุจฺจนฺติ เตสํ อตฺถาย สุสานาทีสุ ฉฑฺฑิตกานิ ขาทนียโภชนียานิ; มนุสฺสา กิร กาลงฺกเต ญาตเก อุทฺทิสฺส ยํ เตสํ สชีวกาเล ปิยํ โหติ, ตํ เอเตสุ สุสานาทีสุ ปิณฺฑํ ปิณฺฑํ กตฺวา ‘‘ญาตกา โน ปริภุญฺชนฺตูติ ฐเปนฺติฯ โส ภิกฺขุ ตํ คเหตฺวา ภุญฺชติ, อญฺญํ ปณีตมฺปิ ทิยฺยมานํ น อิจฺฉติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สุสาเนปิ รุกฺขมูเลปิ อุมฺมาเรปิ อยฺยโวสาฏิตกานิ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชตี’’ติฯ เถโรติ ถิโร ฆนพทฺโธฯ วฐโรติ ถูโล; ถูโล จ ฆนสรีโร จายํ ภิกฺขูติ วุตฺตํ โหติฯ มนุสฺสมํสํ มญฺเญ ขาทตีติ มนุสฺสมํสํ ขาทตีติ นํ สลฺลกฺเขม; มนุสฺสมํสํ ขาทนฺตา หิ อีทิสา ภวนฺตีติ อยํ เตสํ อธิปฺปาโยฯ

[264] อุทกทนฺตโปเน กุกฺกุจฺจายนฺตีติ เอตฺถ เต ภิกฺขู ‘‘อทินฺนํ มุขทฺวารํ อาหารํ อาหเรยฺยา’’ติ ปทสฺส สมฺมา อตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวา กุกฺกุจฺจายิสุํ, ภควา ปน ยถาอุปฺปนฺนสฺส วตฺถุสฺส วเสน ปิตา วิย ทารเก เต ภิกฺขู สญฺญาเปนฺโต อนุปญฺญตฺติํ ฐเปสิฯ

[265] อทินฺนนฺติ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา คณฺหนฺตสฺส กายกายปฏิพทฺธนิสฺสคฺคิยานํ อญฺญตรวเสน น ทินฺนํฯ เอตเทว หิ สนฺธาย ปทภาชเน ‘‘อทินฺนํ นาม อปฺปฏิคฺคหิตกํ วุจฺจตี’’ติ วุตฺตํฯ ทุติยปาราชิเก ปน ‘‘อทินฺนํ นาม ปรปริคฺคหิตกํ วุจฺจตี’’ติ วุตฺตํฯ ทินฺนนฺติ อิทํ ปน ตสฺเสว อทินฺนสฺส ปฏิปกฺขวเสน ลกฺขณทสฺสนตฺถํ อุทฺธฏํฯ นิทฺเทเส จสฺส ‘‘กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา เทนฺเต’’ติ เอวํ อญฺญสฺมิํ ททมาเน ‘‘หตฺถปาเส ฐิโต กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปฏิคฺคณฺหาตีติ ตํ เอวํ ทิยฺยมานํ อนฺตมโส รถเรณุมฺปิ สเจ ปุพฺเพ วุตฺตลกฺขเณ หตฺถปาเส ฐิโต กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปฏิคฺคณฺหาติ, เอตํ เอวํ ปฏิคฺคหิตํ ทินฺนํ นาม วุจฺจติฯ น ‘‘อิทํ คณฺห, อิทํ ตว โหตู’’ติอาทิวจเนน นิสฺสฏฺฐํฯ

ตตฺถ กาเยนาติ หตฺถาทีสุ เยน เกนจิ สรีราวยเวน; อนฺตมโส ปาทงฺคุลิยาปิ ทิยฺยมานํ กาเยน ทินฺนํ นาม โหติ, ปฏิคฺคหเณปิ เอเสว นโยฯ เยน เกนจิ หิ สรีราวยเวน คหิตํ กาเยน คหิตเมว โหติฯ สเจปิ นตฺถุกรณิยา ทิยฺยมานํ นาสาปุเฏน อกลฺลโก วา มุเขน ปฏิคฺคณฺหาติฯ อาโภคมตฺตเมว หิ เอตฺถ ปมาณนฺติ อยํ นโย มหาปจฺจริยํ วุตฺโตฯ กายปฏิพทฺเธนาติ กฏจฺฉุอาทีสุ เยน เกนจิ อุปกรเณน ทินฺนํ กายปฏิพทฺเธน ทินฺนํ นาม โหติฯ ปฏิคฺคหเณปิ เอเสว นโยฯ เยน เกนจิ สรีรปฏิพทฺเธน ปตฺตถาลกาทินา คหิตํ กายปฏิพทฺเธน คหิตเมว โหติฯ นิสฺสคฺคิเยนาติ กายโต จ กายปฏิพทฺธโต จ โมเจตฺวา หตฺถปาเส ฐิตสฺส กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปาติยมานมฺปิ นิสฺสคฺคิเยน ปโยเคน ทินฺนํ นาม โหติฯ อยํ ตาว ปาฬิวณฺณนาฯ

อยํ ปเนตฺถ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย – ปญฺจงฺเคหิ ปฏิคฺคหณํ รุหติ – ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อุจฺจารณมตฺตํ โหติ, หตฺถปาโส ปญฺญายติ, อภิหาโร ปญฺญายติ, เทโว วา มนุสฺโส วา ติรจฺฉานคโต วา กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา เทติ, ตํ เจ ภิกฺขุ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา ปฏิคฺคณฺหาติฯ เอวํ ปญฺจหงฺเคหิ ปฏิคฺคหณํ รุหติฯ

ตตฺถ ฐิตนิสินฺนนิปนฺนานํ ปวารณสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว หตฺถปาโส เวทิตพฺโพฯ

สเจ ปน ทายกปฏิคฺคาหเกสุ เอโก อากาเส โหติ, เอโก ภูมิยํ, ภูมฏฺฐสฺส จ สีเสน อากาสฏฺฐสฺส จ ฐเปตฺวา ทาตุํ วา คเหตุํ วา ปสาริตหตฺถํ, ยํ อาสนฺนตรํ องฺคํ, ตสฺส โอริมนฺเตน หตฺถปาสปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ สเจปิ เอโก กูเป โหติ, เอโก กูปตเฏ, เอโก วา ปน รุกฺเข, เอโก ปถวิยํ, วุตฺตนเยเนว หตฺถปาสปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ เอวรูเป หตฺถปาเส ฐตฺวา สเจปิ ปกฺขี มุขตุณฺฑเกน วา หตฺถี วา โสณฺฑาย คเหตฺวา ปุปฺผํ วา ผลํ วา เทติ, ปฏิคฺคหณํ รุหติฯ สเจ ปน อทฺธฏฺฐมรตนสฺสาปิ หตฺถิโน ขนฺเธ นิสินฺโน, เตน โสณฺฑาย ทิยฺยมานํ คณฺหาติ, วฏฺฏติเยวฯ

เอโก พหูนิ ภตฺตพฺยญฺชนภาชนานิ สีเส กตฺวา ภิกฺขุสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ฐิตโกว คณฺหถาติ วทติ, น ตาว อภิหาโร ปญฺญายติ, ตสฺมา น คเหตพฺพํฯ สเจ ปน อีสกมฺปิ โอนมติ, ภิกฺขุนา หตฺถํ ปสาเรตฺวา เหฏฺฐิมภาชนํ เอกเทเสนาปิ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํฯ เอตฺตาวตา สพฺพภาชนานิ ปฏิคฺคหิตานิ โหนฺติ, ตโต ปฏฺฐาย โอโรเปตฺวา วา อุคฺฆาเฏตฺวา วา ยํ อิจฺฉติ, ตํ คเหตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ สภตฺตปจฺฉิอาทิมฺหิ ปน เอกภาชเน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, กาเชน ภตฺตํ หรนฺโตปิ สเจ กาชํ โอนาเมตฺวา เทติ, วฏฺฏติฯ ติํสหตฺโถ เวณุ โหติ, เอกสฺมิํ อนฺเต คุฬกุมฺโภ พทฺโธ, เอกสฺมิํ สปฺปิกุมฺโภ, ตญฺเจ ปฏิคฺคณฺหาติ, สพฺพํ ปฏิคฺคหิตเมวฯ อุจฺฉุยนฺตโทณิโต ปคฺฆรนฺตเมว รสํ คณฺหถาติ วทติ, อภิหาโร น ปญฺญายตีติ น คเหตพฺโพฯ สเจ ปน กสฏํ ฉฑฺเฑตฺวา หตฺเถน อุสฺสิญฺจิตฺวา อุสฺสิญฺจิตฺวา เทติ, วฏฺฏติฯ

พหู ปตฺตา มญฺเจ วา ปีเฐ วา กฏสารเก วา โทณิยํ วา ผลเก วา ฐปิตา โหนฺติ, ยตฺถ ฐิตสฺส ทายโก หตฺถปาเส โหติ, ตตฺถ ฐตฺวา ปฏิคฺคหณสญฺญาย มญฺจาทีนิ องฺคุลิยาปิ ผุสิตฺวา ฐิเตน วา นิสินฺเนน วา นิปนฺเนน วา ยํ เตสุ ปตฺเตสุ ทิยฺยติ, ตํ สพฺพํ ปฏิคฺคหิตํ โหติฯ สเจปิ ปฏิคฺคเหสฺสามีติ มญฺจาทีนิ อารุหิตฺวา นิสีทติ, วฏฺฏติเยว ฯ สเจ ปน มญฺจาทีนิ หตฺเถน คเหตฺวา มญฺเจ นิสีทติ, วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ

ปถวิยํ ปน สเจปิ กุจฺฉิยา กุจฺฉิํ อาหจฺจ ฐิตา โหนฺติ, ยํ ยํ องฺคุลิยา วา สูจิยา วา ผุสิตฺวา นิสินฺโน โหติ, ตตฺถ ตตฺถ ทิยฺยมานเมว ปฏิคฺคหิตํ โหติฯ

‘‘ยตฺถ กตฺถจิ มหากฏสารหตฺถตฺถรณาทีสุ ฐปิตปตฺเต ปฏิคฺคหณํ น รุหตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ หตฺถปาสาติกฺกมํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ หตฺถปาเส ปน สติ ยตฺถ กตฺถจิ วฏฺฏติ อญฺญตฺร ตตฺถชาตกาฯ

ตตฺถชาตเก ปน ปทุมินิปณฺเณ วา กิํสุกปณฺณาทิมฺหิ วา น วฏฺฏติฯ น หิ ตํ กายปฏิพทฺธสงฺขฺยํ คจฺฉติฯ ยถา จ ตตฺถชาตเก; เอวํ ขาณุเก พนฺธิตฺวา ฐปิตมญฺจาทิมฺหิ อสํหาริเม ผลเก วา ปาสาเณ วา น รุหติเยว, เตปิ หิ ตตฺถชาตกสงฺเขปุปคา โหนฺติฯ ภูมิยํ อตฺถเตสุ สุขุเมสุ ตินฺติณิกาทิปณฺเณสุปิ ปฏิคฺคหณํ น รุหติ, น หิ ตานิ สนฺธาเรตุํ สมตฺถานีติฯ มหนฺเตสุ ปน ปทุมินิปณฺณาทีสุ รุหติฯ สเจ หตฺถปาสํ อติกฺกมฺม ฐิโต ทีฆทณฺฑเกน อุฬุงฺเกน เทติ, อาคนฺตฺวา เทหีติ วตฺตพฺโพฯ วจนํ อสุตฺวา วา อนาทิยิตฺวา วา ปตฺเต อากิรติเยว, ปุน ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ ทูเร ฐตฺวา ภตฺตปิณฺฑํ ขิปนฺเตปิ เอเสว นโยฯ

สเจ ปตฺตตฺถวิกโต นีหริยมาเน ปตฺเต รชนจุณฺณานิ โหนฺติ, สติ อุทเก โธวิตพฺโพ, อสติ รชนจุณฺณํ ปุจฺฉิตฺวา ปฏิคฺคเหตฺวา วา ปิณฺฑาย จริตพฺพํฯ สเจ ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส รชํ ปตติ, ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขา คณฺหิตพฺพาฯ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา คณฺหโต วินยทุกฺกฏํฯ ตํ ปน ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชโต อนาปตฺติฯ สเจ ปน ‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เทถา’’ติ วุตฺเต วจนํ อสุตฺวา วา อนาทิยิตฺวา วา ภิกฺขํ เทนฺติเยว, วินยทุกฺกฏํ นตฺถิ, ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา อญฺญา ภิกฺขา คเหตพฺพาฯ

สเจ มหาวาโต ตโต ตโต รชํ ปาเตติ, น สกฺกา โหติ ภิกฺขํ คเหตุํ, ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส ทสฺสามี’’ติ สุทฺธจิตฺเตน อาโภคํ กตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติฯ เอวํ ปิณฺฑาย จริตฺวา วิหารํ วา อาสนสาลํ วา คนฺตฺวา ตํ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทตฺวา ปุน เตน ทินฺนํ วา ตสฺส วิสฺสาเสน วา ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ

สเจ ภิกฺขาจาเร สรชํ ปตฺตํ ภิกฺขุสฺส เทติ, โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อิมํ ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขํ วา คณฺเหยฺยาสิ, ปริภุญฺเชยฺยาสิ วา’’ติ เตน ตถา กาตพฺพํฯ สเจ รชํ อุปริ อุปฺปิลวติ, กญฺชิกํ ปวาเหตฺวา เสสํ ภุญฺชิตพฺพํฯ สเจ อนฺโต ปวิฏฺฐํ โหติ, ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ

อนุปสมฺปนฺเน อสติ หตฺถโต อโมเจนฺเตน, ยตฺถ อนุปสมฺปนฺโน อตฺถิ ตตฺถ เนตฺวา ปฏิคฺคเหตพฺพํ ฯ สุกฺขภตฺเต ปติตรชํ อปเนตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ สเจ อติสุขุมํ โหติ, อุปริภตฺเตน สทฺธิํ อปเนตพฺพํ, ปฏิคฺคเหตฺวา วา ภุญฺชิตพฺพํฯ ยาคุํ วา สูปํ วา ปุรโต ฐเปตฺวา อาลุเลนฺตานํ ภาชนโต ผุสิตานิ อุคฺคนฺตฺวา ปตฺเต ปตนฺติ, ปตฺโต ปฏิคฺคเหตพฺโพฯ

อุฬุงฺเกน อาหริตฺวา เทนฺตานํ ปฐมตรํ อุฬุงฺกโต เถวา ปตฺเต ปตนฺติ, สุปติตา, อภิหฏตฺตา โทโส นตฺถิฯ สเจปิ จรุเกน ภตฺเต อากิริยมาเน จรุกโต มสิ วา ฉาริกา วา ปตติ, อภิหฏตฺตา เนวตฺถิ โทโสฯ อนนฺตรสฺส ภิกฺขุโน ทิยฺยมานํ ปตฺตโต อุปฺปติตฺวา อิตรสฺส ปตฺเต ปตติ, สุปติตํฯ ปฏิคฺคหิตเมว หิ ตํ โหติฯ

สเจ ชชฺฌริสาขาทิํ ผาเลตฺวา เอกสฺส ภิกฺขุโน เทนฺตานํ สาขโต ผุสิตานิ อญฺญสฺส ปตฺเต ปตนฺติ, ปตฺโต ปฏิคฺคเหตพฺโพฯ ยสฺส ปตฺตสฺส อุปริ ผาเลนฺติ, ตสฺส ปตฺเต ปติเตสุ ทาตุกามตาย อภิหฏตฺตา โทโส นตฺถิฯ ปายาสสฺส ปูเรตฺวา ปตฺตํ เทนฺติ, อุณฺหตฺตา เหฏฺฐา คเหตุํ น สกฺโกติ, มุขวฏฺฏิยาปิ คเหตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ตถาปิ น สกฺโกติ, อาธารเกน คณฺหิตพฺโพฯ

อาสนสาลาย ปตฺตํ คเหตฺวา นิสินฺโน ภิกฺขุ นิทฺทํ โอกฺกนฺโต โหติ, เนว อาหริยมานํ น ทิยฺยมานํ ชานาติ, อปฺปฏิคฺคหิตํ โหติฯ สเจ ปน อาโภคํ กตฺวา นิสินฺโน โหติ, วฏฺฏติฯ สเจปิ โส หตฺเถน อาธารกํ มุญฺจิตฺวา ปาเทน เปลฺเลตฺวา นิทฺทายติ, วฏฺฏติเยวฯ ปาเทน อาธารกํ อกฺกมิตฺวา ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส ปน ชาครนฺตสฺสปิ อนาทรปฏิคฺคหณํ โหติ, ตสฺมา น กาตพฺพํฯ เกจิ เอวํ อาธารเกน ปฏิคฺคหณํ กายปฏิพทฺธปฏิพทฺเธน ปฏิคฺคหณํ นาม โหติ, ตสฺมา น วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ ตํ เตสํ วจนมตฺตเมวฯ อตฺถโต ปน สพฺพมฺเปตํ กายปฏิพทฺธเมว โหติฯ กายสํสคฺเคปิ เจส นโย ทสฺสิโตวฯ ยมฺปิ ภิกฺขุสฺส ทิยฺยมานํ ปตติ, ตมฺปิ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ตตฺริทํ สุตฺตํ –

‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยํ ทิยฺยมานํ ปตติ, ตํ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ ปริจฺจตฺตํ ตํ, ภิกฺขเว, ทายเกหี’’ติ (จูฬว. 273)ฯ

อิทญฺจ ปน สุตฺตํ เนยฺยตฺถํฯ ตสฺมา เอวเมตฺถ อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ – ยํ ทิยฺยมานํ ทายกสฺส หตฺถโต ปริคฬิตฺวา สุทฺธาย วา ภูมิยา ปทุมินิปณฺณวตฺถกฏสารกาทีสุ วา ปตติ, ตํ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ยํ ปน สรชาย ภูมิยา ปตติ, ตํ รชํ ปุญฺฉิตฺวา วา โธวิตฺวา วา ปฏิคฺคเหตฺวา วา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ สเจ ปน ปวฏฺฏนฺตํ อญฺญสฺส ภิกฺขุโน สนฺติกํ คจฺฉติ, เตน อาหราเปตุมฺปิ วฏฺฏติฯ สเจ ตํ ภิกฺขุํ วทติ ‘‘ตฺวํเยว ขาทา’’ติ ตสฺสาปิ ขาทิตุํ วฏฺฏติฯ อนาณตฺเตน ปน เตน น คเหตพฺพํฯ อนาณตฺเตนาปิ ‘‘อิตรสฺส ทสฺสามี’’ติ คเหตุํ วฏฺฏตีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ กสฺมา ปเนตํ อิตรสฺส ภิกฺขุโน คเหตุํ น วฏฺฏตีติ? ภควตา อนนุญฺญาตตฺตาฯ ภควตา หิ ‘‘สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ วทนฺเตน ยสฺเสว ตํ ทิยฺยมานํ ปตติ, ตสฺส อปฺปฏิคฺคหิตกมฺปิ ตํ คเหตฺวา ปริโภโค อนุญฺญาโตฯ ‘‘ปริจฺจตฺตํ ตํ ภิกฺขเว ทายเกหี’’ติ วจเนน ปเนตฺถ ปรสนฺตกาภาโว ทีปิโตฯ ตสฺมา อญฺญสฺส สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏติ, ตสฺส ปน อาณตฺติยา วฏฺฏตีติ อยํ กิเรตฺถ อธิปฺปาโยฯ

ยสฺมา จ ตํ อปฺปฏิคฺคหิตกตฺตา อนุญฺญาตํ, ตสฺมา ยถาฐิตํเยว อนามสิตฺวา เกนจิ ปิทหิตฺวา ฐปิตํ ทุติยทิวเสปิ ปริภุญฺจิตุํ วฏฺฏติ, สนฺนิธิปจฺจยา อนาปตฺติฯ ปฏิคฺคเหตฺวา ปน ปริภุญฺชิตพฺพํฯ ตํทิวสํเยว หิ ตสฺส สามํ คเหตฺวา ปริโภโค อนุญฺญาโต, น ตโต ปรนฺติ อยมฺปิ กิเรตฺถ อธิปฺปาโยฯ

อิทานิ อพฺโพหาริกนโย วุจฺจติ – ภุญฺชนฺตานญฺหิ ทนฺตา ขิยฺยนฺติ, นขา ขิยฺยนฺติ, ปตฺตสฺส วณฺโณ ขิยฺยติ, สพฺพํ อพฺโพหาริกํฯ ยมฺปิ สตฺถเกน อุจฺฉุอาทีสุ ผาลิเตสุ มลํ ปญฺญายติ, เอตํ นวสมุฏฺฐิตํ นาม ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ สตฺถกํ โธวิตฺวา ผาลิเตสุ มลํ น ปญฺญายติ, โลหคนฺธมตฺตํ โหติ, ตํ อพฺโพหาริกํฯ ยมฺปิ สตฺถกํ คเหตฺวา ปริหรนฺติ, เตน ผาลิเตปิ เอเสว นโยฯ น หิ ตํ ปริโภคตฺถาย ปริหรนฺตีติฯ มูลเภสชฺชาทีนิ ปิสนฺตานํ วา โกฏฺเฏนฺตานํ วา นิสทนิสทโปตกอุทุกฺขลมุสลาทีนิ ขิยฺยนฺติ, ปริหรณกวาสิํ ตาเปตฺวา เภสชฺชตฺถาย ตกฺเก วา ขีเร วา ปกฺขิปนฺติ, ตตฺถ นีลิกา ปญฺญายติฯ สตฺถเก วุตฺตสทิโสว วินิจฺฉโยฯ อามกตกฺกาทีสุ ปน สยํ น ปกฺขิปิตพฺพาฯ ปกฺขิปติ เจ, สามปากโต น มุจฺจติฯ

เทเว วสฺสนฺเต ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส สรีรโต วา จีวรโต วา กิลิฏฺฐอุทกํ ปตฺเต ปตติ, ตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ รุกฺขมูลาทีสุ ภุญฺชนฺตสฺส ปติเตปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน สตฺตาหํ วสฺสนฺเต เทเว สุทฺธํ อุทกํ โหติ, อพฺโภกาสโต วา ปตติ, วฏฺฏติฯ สามเณรสฺส โอทนํ เทนฺเตน ตสฺส ปตฺตคตํ อจฺฉุปนฺเตเนว ทาตพฺโพฯ ปตฺโต วาสฺส ปฏิคฺคเหตพฺโพฯ อปฺปฏิคฺคหิเต โอทนํ ฉุปิตฺวา ปุน อตฺตโน ปตฺเต โอทนํ คณฺหนฺตสฺส อุคฺคหิตโก โหติฯ

สเจ ปน ทาตุกาโม หุตฺวา ‘‘อาหร สามเณร ปตฺตํ, โอทนํ คณฺหา’’ติ วทติ, อิตโร จ ‘‘อลํ มยฺห’’นฺติ ปฏิกฺขิปติ, ปุน ตเวเวตํ มยา ปริจฺจตฺต’’นฺติ จ วุตฺเตปิ ‘‘น มยฺหํ เอเตนตฺโถ’’ติ วทติฯ สตกฺขตฺตุมฺปิ ปริจฺจชตุ, ยาว อตฺตโน หตฺถคตํ ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ

สเจ ปน อาธารเก ฐิตํ นิรเปกฺโข ‘‘คณฺหา’’ติ วทติ, ปุน ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ สาเปกฺโข อาธารเก ปตฺตํ ฐเปตฺวา ‘‘เอตฺโต ปูวํ วา ภตฺตํ วา คณฺหา’’ติ สามเณรํ วทติ, สามเณโร หตฺถํ โธวิตฺวา สเจปิ สตกฺขตฺตุํ คเหตฺวา อตฺตโน ปตฺตคตํ อผุสนฺโตว อตฺตโน ปตฺเต ปกฺขิปติ, ปุน ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ ยทิ ปน อตฺตโน ปตฺตคตํ ผุสิตฺวา ตโต คณฺหาติ, สามเณรสนฺตเกน สํสฏฺฐํ โหติ, ปุน ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ เกจิ ปน ‘‘สเจปิ คยฺหมานํ ฉิชฺชิตฺวา ตตฺถ ปตติ, ปุน ปฏิคฺคเหตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ ตํ ‘‘เอกํ ภตฺตปิณฺฑํ คณฺห, เอกํ ปูวํ คณฺห, อิมสฺส คุฬปิณฺฑสฺส เอตฺตกํ ปเทสํ คณฺหา’’ติ เอวํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วุตฺเต เวทิตพฺพํฯ อิธ ปน ปริจฺเฉโท นตฺถิฯ ตสฺมา ยํ สามเณรสฺส ปตฺเต ปตติ, ตเทว ปฏิคฺคหณํ วิชหติฯ หตฺถคตํ ปน ยาว สามเณโร วา ‘‘อล’’นฺติ น โอรมติ, ภิกฺขุ วา น วาเรติ, ตาว ภิกฺขุสฺเสว สนฺตกํ, ตสฺมา ปฏิคฺคหณํ น วิชหติฯ

สเจ อตฺตโน วา ภิกฺขูนํ วา ยาคุปจนกภาชเน เกสญฺจิ อตฺถาย โอทนํ ปกฺขิปติ, ‘‘สามเณร, ภาชนสฺส อุปริ หตฺถํ กโรหี’’ติ วตฺวา ตสฺส หตฺเถ ปกฺขิปิตพฺพํ, ตสฺส หตฺถโต ภาชเน ปติตญฺหิ ทุติยทิวเส ภาชนสฺส อกปฺปิยภาวํ น กโรติ, ปริจฺจตฺตตฺตาฯ สเจ เอวํ อกตฺวา ปกฺขิปติ, ปตฺตมิว ภาชนํ นิรามิสํ กตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ

ทายกา ยาคุกุฏํ ฐเปตฺวา คตา, ตํ ทหรสามเณโร ปฏิคฺคณฺหาเปตุํ น สกฺโกติ, ภิกฺขุ ปตฺตํ อุปนาเมติ, สามเณโร กุฏสฺส คีวํ ปตฺตสฺส มุขวฏฺฏิยํ ฐเปตฺวา อาวชฺเชติ, ปตฺตคตา ยาคุ ปฏิคฺคหิตาว โหติฯ อถ วา ภิกฺขุ ภูมิยํ หตฺถํ ฐเปติ, สามเณโร ปวฏฺเฏตฺวา ตตฺถ อาโรเปติ, วฏฺฏติฯ ปูวปจฺฉิภตฺตปจฺฉิอุจฺฉุภาราทีสุปิ เอเสว นโยฯ

สเจ ปฏิคฺคหณูปคํ ภารํ ทฺเว ตโย สามเณรา เทนฺติ, เอเกน วา พลวตา อุกฺขิตฺตํ ทฺเว ตโย ภิกฺขู คณฺหนฺติ, วฏฺฏติฯ มญฺจสฺส วา ปีฐสฺส วา ปาเท เตลฆฏํ วา ผาณิตฆฏํ วา นวนีตฆฏํ วา ลคฺเคนฺติ, ภิกฺขุสฺส มญฺเจปิ ปีเฐปิ นิสีทิตุํ วฏฺฏติฯ อุคฺคหิตกํ นาม น โหติฯ

นาคทนฺตเก วา องฺกุสเก วา ทฺเว เตลฆฏา ลคฺคิตา โหนฺติ, อุปริ ปฏิคฺคหิตโก เหฏฺฐา อปฺปฏิคฺคหิตโก, อุปริมํ คเหตุํ วฏฺฏติฯ เหฏฺฐา ปฏิคฺคหิตโก อุปริ อปฺปฏิคฺคหิตโก, อุปริมํ คเหตฺวา อิตรํ คณฺหโต อุปริโม อุคฺคหิตโก โหติฯ เหฏฺฐามญฺเจ อปฺปฏิคฺคหิตกํ เตลถาลกํ โหติ, ตํ เจ สมฺมชฺชนฺโต สมฺมุญฺชนิยา ฆฏฺเฏติ, อุคฺคหิตกํ น โหติฯ ปฏิคฺคหิตกํ คณฺหิสฺสามีติ อปฺปฏิคฺคหิตกํ คเหตฺวา ญตฺวา ปุน ฐเปติ, อุคฺคหิตกํ น โหติฯ พหิ นีหริตฺวา สญฺชานาติ, พหิ อฏฺฐเปตฺวา หริตฺวา ตตฺเถว ฐเปตพฺพํ, นตฺถิ โทโสฯ สเจ ปน ปุพฺเพ วิวริตฺวา ฐปิตํ น ปิทหิตพฺพํ; ยถา ปุพฺเพ ฐิตํ ตเถว ฐเปตพฺพํฯ สเจ พหิ ฐเปติ, ปุน น ฉุปิตพฺพํฯ

เหฏฺฐาปาสาทํ โอโรหนฺโต นิสฺเสณิมชฺเฌ สญฺชานาติ, อโนกาสตฺตา อุทฺธํ วา อโธ วา หริตฺวา ฐเปตพฺพํฯ ปฏิคฺคหิตเก เตลาทิมฺหิ กณฺณกํ อุฏฺเฐติ, สิงฺคิเวราทิมฺหิ ฆนจุณฺณํ, ตํสมุฏฺฐานเมว นาเมตํ, ปุน ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ

ตาลํ วา นาฬิเกรํ วา อารุฬฺโห โยตฺเตน ผลปิณฺฑิํ โอตาเรตฺวา อุปริ ฐิโตว คณฺหถาติ วทติ, น คเหตพฺพํฯ สเจ อญฺโญ ภูมิยํ ฐิโต โยตฺตปาสเก คเหตฺวา อุกฺขิปิตฺวา เทติ, วฏฺฏติฯ สผลํ มหาสาขํ กปฺปิยํ กาเรตฺวา ปฏิคฺคณฺหาติ, ผลานิ ปฏิคฺคหิตาเนว โหนฺติ, ยถาสุขํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ

อนฺโตวติยํ ฐตฺวา วติํ ฉินฺทิตฺวา อุจฺฉุํ วา ติมฺพรูสกํ วา เทนฺติ, หตฺถปาเส สติ วฏฺฏติฯ วติทณฺฑเกสุ อปฺปหริตฺวา นิคฺคตํ คณฺหนฺตสฺส วฏฺฏติฯ ปหริตฺวา นิคฺคเต อฏฺฐกถาสุ โทโส น ทสฺสิโตฯ

มยํ ปน ยํ ฐานํ ปหฏํ, ตโต สยํปติตเมว โหตีติ ตกฺกยามฯ ตสฺมิมฺปิ อฏฺฐตฺวา คจฺฉนฺเต ยุชฺชติ, สุงฺกฆาตโต ปวฏฺเฏตฺวา พหิปติตภณฺฑํ วิยฯ วติํ วา ปาการํ วา ลงฺฆาเปตฺวา เทนฺติ, สเจ ปน น ปุถุโล ปากาโร, อนฺโตปากาเร จ พหิปากาเร จ ฐิตสฺส หตฺถปาโส ปโหติ, หตฺถสตมฺปิ อุทฺธํ คนฺตฺวา สมฺปตฺตํ คเหตุํ วฏฺฏติฯ

ภิกฺขุ คิลานํ สามเณรํ ขนฺเธน วหติ, โส ผลาผลํ ทิสฺวา คเหตฺวา ขนฺเธ นิสินฺโนว เทติ, วฏฺฏติฯ อปโร ภิกฺขุํ วหนฺโต ขนฺเธ นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน เทติ, วฏฺฏติเยวฯ

ภิกฺขุ ผลินิํ สาขํ ฉายตฺถาย คเหตฺวา คจฺฉติ, ผลานิ ขาทิตุํ จิตฺเต อุปฺปนฺเน ปฏิคฺคหาเปตฺวา ขาทิตุํ วฏฺฏติฯ มจฺฉิกวารณตฺถํ กปฺปิยํ กาเรตฺวา ปฏิคฺคณฺหาติ, ขาทิตุกาโม เจ โหติ, มูลปฏิคฺคหณเมว วฏฺฏติ, ขาทนฺตสฺส นตฺถิ โทโสฯ

ภิกฺขุ ปฏิคฺคหณารหํ ภณฺฑํ มนุสฺสานํ ยาเน ฐเปตฺวา มคฺคํ คจฺฉติ, ยานํ กทฺทเม ลคฺคติ, ทหโร จกฺกํ คเหตฺวา อุกฺขิปติ, วฏฺฏติ, อุคฺคหิตกํ นาม น โหติฯ นาวาย ฐเปตฺวา นาวํ อริตฺเตน วา ปาเชติ, หตฺเถน วา กฑฺฒติ, วฏฺฏติฯ อุฬุมฺเปปิ เอเสว นโยฯ จาฏิยํ กุณฺฑเก วา ฐเปตฺวาปิ ตํ อนุปสมฺปนฺเนน คาหาเปตฺวา อนุปสมฺปนฺนํ พาหายํ คเหตฺวา ตริตุํ วฏฺฏติฯ ตสฺมิมฺปิ อสติ อนุปสมฺปนฺนํ คาหาเปตฺวา ตํ พาหายํ คเหตฺวา ตริตุํ วฏฺฏติฯ

อุปาสกา คมิกภิกฺขูนํ ปาเถยฺยตณฺฑุเล เทนฺติฯ สามเณรา ภิกฺขูนํ ตณฺฑุเล คเหตฺวา อตฺตโน ตณฺฑุเล คเหตุํ น สกฺโกนฺติ, ภิกฺขู เตสํ ตณฺฑุเล คณฺหนฺติฯ สามเณรา อตฺตนา คหิตตณฺฑุเลสุ ขีเณสุ อิตเรหิ ตณฺฑุเลหิ ยาคุํ ปจิตฺวา สพฺเพสํ ปตฺตานิ ปฏิปาฏิยา ฐเปตฺวา ยาคุํ อากิรนฺติฯ ปณฺฑิโต สามเณโร อตฺตโน ปตฺตํ คเหตฺวา เถรสฺส เทติ, เถรสฺส ปตฺตํ อนุเถรสฺสาติ เอวํ สพฺพานิ ปริวตฺเตติ, สพฺเพหิ สามเณรสฺส สนฺตกํ ภุตฺตํ โหติ, วฏฺฏติฯ

สเจปิ สามเณโร อปณฺฑิโต โหติ, อตฺตโน ปตฺเต ยาคุํ สยเมว ปาตุํ อารภติ, ‘‘อาวุโส ตุยฺหํ ยาคุํ มยฺหํ เทหี’’ติ เอวํ เถเรหิ ปฏิปาฏิยา ยาจิตฺวาปิ ปิวิตุํ วฏฺฏติ, สพฺเพหิ สามเณรสฺส สนฺตกเมว ภุตฺตํ โหติ, เนว อุคฺคหิตปจฺจยา น สนฺนิธิปจฺจยา วชฺชํ ผุสนฺติฯ เอตฺถ ปน มาตาปิตูนํ เตลาทีนิ ฉายาทีนํ อตฺถาย สาขาทีนิ จ หรนฺตานํ อิเมสญฺจ วิเสโส น ทิสฺสติฯ ตสฺมา การณํ อุปปริกฺขิตพฺพํฯ

สามเณโร ภตฺตํ ปจิตุกาโม ตณฺฑุเล โธวิตฺวา นิจฺจาเลตุํ น สกฺโกติฯ ภิกฺขุนา ตณฺฑุเล จ ภาชนญฺจ ปฏิคฺคเหตฺวา ตณฺฑุเล โธวิตฺวา นิจฺจาเลตฺวา ภาชนํ อุทฺธนํ อาโรเปตพฺพํ, อคฺคิ น กาตพฺโพ, ปกฺกกาเล วิวริตฺวา ปกฺกภาโว ชานิตพฺโพฯ สเจ ทุปฺปกฺกํ โหติ, ปากตฺถาย ปิทหิตุํ น วฏฺฏติฯ รชสฺส วา ฉาริกาย วา อปตนตฺถาย วฏฺฏติ, ปกฺกกาเล อาโรเปตุมฺปิ ภุญฺชิตุมฺปิ วฏฺฏติ, ปุน ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ

สามเณโร ปฏิพโล ปจิตุํ, ขโณ ปนสฺส นตฺถิ, กตฺถจิ คนฺตุกาโมฯ ภิกฺขุนา สตณฺฑุโลทกภาชนํ ปฏิคฺคเหตฺวา อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา อคฺคิํ ชาเลตฺวา คจฺฉาหีติ วตฺตพฺโพฯ ตโต ปรํ ปุริมนเยเนว สพฺพํ กาตุํ วฏฺฏติฯ

ภิกฺขุ ยาคุอตฺถาย สุทฺธํ ภาชนํ อาโรเปตฺวา อุทกํ ตาเปติ, วฏฺฏติฯ ตตฺเต อุทเก สามเณโร ตณฺฑุเล ปกฺขิปติ, ตโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุนา อคฺคิ น กาตพฺโพฯ ปกฺกยาคุํ ปฏิคฺคเหตฺวา ปาตุํ วฏฺฏติฯ

สามเณโร ยาคุํ ปจติ, หตฺถกุกฺกุจฺจโก ภิกฺขุ กีฬนฺโต ภาชนํ อามสติ, ปิธานํ อามสติ , อุคฺคตํ เผณํ ฉินฺทิตฺวา หรติ, ตสฺเสว ปาตุํ น วฏฺฏติ, ทุรุปจิณฺณํ นาม โหติฯ สเจ ปน ทพฺพิํ วา อุฬุงฺกํ วา คเหตฺวา อนุกฺขิปนฺโต อาลุเฬติ, สพฺเพสํ น วฏฺฏติ, สามปากญฺเจว โหติ ทุรุปจิณฺณญฺจฯ สเจ อุกฺขิปติ, อุคฺคหิตกมฺปิ โหติฯ

ภิกฺขุนา ปิณฺฑาย จริตฺวา อาธารเก ปตฺโต ฐปิโต โหติ, ตตฺร เจ อญฺโญ โลลภิกฺขุ กีฬนฺโต ปตฺตํ อามสติ, ปตฺตปิธานํ อามสติ, ตสฺเสว ตโต ลทฺธํ ภตฺตํ น วฏฺฏติฯ สเจ ปน ปตฺตํ อุกฺขิปิตฺวา ฐเปติ, สพฺเพสํ น วฏฺฏติฯ ตตฺถชาตกผลานิ สาขาย วา วลฺลิยา วา คเหตฺวา จาเลติ, ตสฺเสว ตโต ลทฺธํ ผลํ น วฏฺฏติ, ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏญฺจ อาปชฺชติฯ ผลรุกฺขํ ปน อปสฺสยิตุํ วา ตตฺถ กณฺฑเก วา พนฺธิตุํ วฏฺฏติ, ทุรุปจิณฺณํ น โหตีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ

อรญฺเญ ปติตํ ปน อมฺพผลาทิํ ทิสฺวา สามเณรสฺส ทสฺสามีติ อาหริตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติฯ สีหวิฆาสาทิํ ทิสฺวาปิ สามเณรสฺส ทสฺสามีติ ปฏิคฺคเหตฺวา วา อปฺปฏิคฺคเหตฺวา วา อาหริตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ปน สกฺโกติ วิตกฺกํ โสเธตุํ, ตโต ลทฺธํ ขาทิตุมฺปิ วฏฺฏติ, เนว อามกมํสปฏิคฺคหณปจฺจยา น อุคฺคหิตกปจฺจยา วชฺชํ ผุสติฯ

มาตาปิตูนํ อตฺถาย เตลาทีนิ คเหตฺวา คจฺฉโต อนฺตรามคฺเค พฺยาธิ อุปฺปชฺชติ, ตโต ยํ อิจฺฉติ, ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ปน มูเลปิ ปฏิคฺคหิตํ โหติ, ปุน ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ มาตาปิตูนํ ตณฺฑุเล อาหริตฺวา เทติ, เต ตโตเยว ยาคุอาทีนิ สมฺปาเทตฺวา ตสฺส เทนฺติ, วฏฺฏติ สนฺนิธิปจฺจยา วา อุคฺคหิตกปจฺจยา วา โทโส นตฺถิฯ

ภิกฺขุ ปิทหิตฺวา อุทกํ ตาเปติ, ยาว ปริกฺขยา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ปเนตฺถ ฉาริกา ปตติ, ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ ทีฆสณฺฑาเสน ถาลกํ คเหตฺวา เตลํ ปจนฺตสฺส ฉาริกา ปตติ, หตฺเถน อมุญฺจนฺเตเนว ปจิตฺวา โอตาเรตฺวา ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ สเจ องฺคาราปิ ทารูนิ วา ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตานิ, มูลปฏิคฺคหณเมว วฏฺฏติฯ

ภิกฺขุ อุจฺฉุํ ขาทติ, สามเณโร ‘‘มยฺหมฺปิ เทถา’’ติ วทติฯ ‘‘อิโต ฉินฺทิตฺวา คณฺหา’’ติ วุตฺโต คณฺหาติ, อวเสเส ปุน ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ คุฬปิณฺฑกํ ขาทนฺตสฺสาปิ เอเสว นโยฯ วุตฺโตกาสโต ฉินฺทิตฺวา คหิตาวเสสญฺหิ อชหิตปฏิคฺคหณเมว โหติฯ

ภิกฺขุ คุฬํ ภาเชนฺโต ปฏิคฺคเหตฺวา โกฏฺฐาเส กโรติ, ภิกฺขูปิ สามเณราปิ อาคนฺตฺวา เอกคหเณเนว เอกเมกํ โกฏฺฐาสํ คณฺหนฺติ , คหิตาวเสสํ ปฏิคฺคหิตเมว โหติฯ สเจ โลลสามเณโร คณฺหิตฺวา คณฺหิตฺวา ปุน ฐเปติ, ตสฺส คหิตาวเสสํ อปฺปฏิคฺคหิตกํ โหติฯ

ภิกฺขุ ธูมวฏฺฏิํ ปฏิคฺคเหตฺวา ธูมํ ปิวติ, มุขญฺจ กณฺโฐ จ มโนสิลาย ลิตฺโต วิย โหติ, ยาวกาลิกํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติ, ยาวกาลิเกน ยาวชีวิกสํสคฺเค โทโส นตฺถิฯ

ปตฺตํ วา รชนํ วา ปจนฺตสฺส กณฺณนาสมุขจฺฉิทฺเทหิ ธูโม ปวิสติ, พฺยาธิปจฺจยา ปุปฺผํ วา ผลํ วา อุปสิงฺฆติ, อพฺโพหาริกตฺตา วฏฺฏติฯ ภตฺตุคฺคาโร ตาลุํ อาหจฺจ อนฺโตเยว ปวิสติ, อวิสยตฺตา วฏฺฏติฯ มุขํ ปวิฏฺฐํ ปน อชฺโฌหรโต วิกาเล อาปตฺติฯ ทนฺตนฺตเร ลคฺคสฺส อามิสสฺส รโส ปวิสติ, อาปตฺติเยวฯ สเจ สุขุมํ อามิสํ โหติ, รโส น ปญฺญายติ, อพฺโพหาริกปกฺขํ ภชติฯ

อุปกฏฺเฐ กาเล นิรุทกฏฺฐาเน ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา กกฺขาเรตฺวา ทฺเว ตโย เขฬปิณฺเฑ ปาเตตฺวา อุทกฏฺฐานํ คนฺตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตพฺพํฯ ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตสิงฺคิเวราทีนํ องฺกุรา นิกฺขมนฺติ, ปุน ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ โลเณ อสติ สมุทฺโททเกน โลณกิจฺจํ กาตุํ วฏฺฏติฯ ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตํ โลโณทกํ โลณํ โหติ, โลณํ วา อุทกํ โหติ, รโส วา ผาณิตํ โหติ, ผาณิตํ วา รโส โหติ, มูลปฏิคฺคหณเมว วฏฺฏติฯ หิมกรกา อุทกคติกา เอวฯ ปริหาริเกน กตกฏฺฐินา อุทกํ ปสาเทนฺติ, ตํ อพฺโพหาริกํ, อามิเสน สทฺธิํ วฏฺฏติฯ อามิสคติเกหิ กปิตฺถผลาทีหิ ปสาทิตํ ปุเรภตฺตเมว วฏฺฏติฯ

โปกฺขรณีอาทีสุ อุทกํ พหลํ โหติ, วฏฺฏติฯ สเจ ปน มุเข จ หตฺเถ จ ลคฺคติ, น วฏฺฏติ, ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ เขตฺเตสุ กสิตฏฺฐาเน พหลํ อุทกํ โหติ, ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ สเจ สนฺทิตฺวา กนฺทราทีนิ ปวิสิตฺวา นทิํ ปูเรติ, วฏฺฏติฯ กกุธโสพฺภาทโย โหนฺติ, รุกฺขโต ปติเตหิ ปุปฺเผหิ สญฺฉนฺโนทกา, สเจ ปุปฺผรโส น ปญฺญายติ, ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ ปริตฺตํ อุทกํ โหติ, รโส ปญฺญายติ, ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ ปพฺพตกนฺทราทีสุ กาฬวณฺณปณฺณสญฺฉนฺนอุทเกปิ เอเสว นโยฯ

ปานียฆเฏ สเรณุกานิ วา สวณฺฏขีรานิ วา ปุปฺผานิ ปกฺขิตฺตานิ โหนฺติ, ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ ปุปฺผานิ วา ปฏิคฺคเหตฺวา ปกฺขิปิตพฺพานิฯ ปาฏลิจมฺปกมลฺลิกา ปกฺขิตฺตา โหนฺติ , วาสมตฺตํ ติฏฺฐติ ตํ อพฺโพหาริกํ, ทุติยทิวเสปิ อามิเสน สทฺธิํ วฏฺฏติฯ ภิกฺขุนา ฐปิตปุปฺผวาสิตกปานียโต สามเณโร ปานียํ คเหตฺวา ปีตาวเสสํ ตตฺเถว อากิรติ, ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ

ปทุมสราทีสุ อุทกํ สนฺถริตฺวา ฐิตํ ปุปฺผเรณุํ ฆเฏน วิกฺขมฺเภตฺวา อุทกํ คเหตุํ วฏฺฏติฯ กปฺปิยํ การาเปตฺวา ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตํ ทนฺตกฏฺฐํ โหติ, สเจ ตสฺส รสํ ปิวิตุกาโม, มูลปฏิคฺคหณเมว วฏฺฏติฯ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ อชานนฺตสฺส รเส ปวิฏฺเฐปิ อาปตฺติเยวฯ อจิตฺตกญฺหิ อิทํ สิกฺขาปทํฯ

มหาภูเตสุ กิํ วฏฺฏติ, กิํ น วฏฺฏตีติ? ขีรํ ตาว วฏฺฏติ, กปฺปิยมํสขีรํ วา อกปฺปิยมํสขีรํ วา โหตุ, ปิวนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อสฺสุ เขโฬ สิงฺฆาณิกา มุตฺตํ กรีสํ เสมฺหํ ทนฺตมลํ อกฺขิคูถโก กณฺณคูถโก สรีเร อุฏฺฐิตโลณนฺติ อิทํ สพฺพํ วฏฺฏติฯ ยํ ปเนตฺถ ฐานโต จวิตฺวา ปตฺเต วา หตฺเถ วา ปตติ, ตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ องฺคลคฺคํ ปฏิคฺคหิตกเมวฯ อุณฺหํปายาสํ ภุญฺชนฺตสฺส เสโท องฺคุลิอนุสาเรน เอกาพทฺโธว หุตฺวา ปายาเส สนฺติฏฺฐติ, ปิณฺฑาย วา จรนฺตสฺส หตฺถโต ปตฺตสฺส มุขวฏฺฏิํโต วา ปตฺตตลํ โอโรหติ, เอตฺถ ปฏิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิฯ ฌามมหาภูเตสุ อิทํ นาม น วฏฺฏตีติ นตฺถิ, ทุชฺฌาปิตํ ปน น วฏฺฏติฯ สุชฺฌาปิตํ มนุสฺสฏฺฐิมฺปิ จุณฺณํ กตฺวา เลเห อุปเนตุํ วฏฺฏติฯ

จตฺตาริ มหาวิกฏานิ อสติ กปฺปิยการเก สามมฺปิ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ เอตฺถ จ ทุพฺพโจปิ อสมตฺโถปิ กปฺปิยการโก อสนฺตปกฺเขเยว ติฏฺฐติฯ ฉาริกาย อสติ สุกฺขทารุํ ฌาเปตฺวา ฉาริกา คเหตพฺพาฯ สุกฺขทารุมฺหิ อสติ อลฺลทารุํ รุกฺขโต ฉินฺทิตฺวาปิ กาตุํ วฏฺฏติฯ อิทํ ปน จตุพฺพิธมฺปิ มหาวิกฏํ กาโลทิสฺสํ นาม สปฺปทฏฺฐกฺขเณเยว วฏฺฏติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กายโต จ กายจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ , ติเวทนนฺติฯ

ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ ทสมํฯ

สมตฺโต วณฺณนากฺกเมน โภชนวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. อเจลกวคฺโค