เอกโต สชฺฌายํ กโรนฺโตปิ อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ อุปสมฺปนฺโน เอกโต สชฺฌายํ กโรนฺโต เตน สทฺธิํเยว ภณติ, อนาปตฺติฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก อุทฺเทสํ คณฺหนฺตสฺสปิ เตน สทฺธิํ เอกโต ภณนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อยมฺปิ หิ เอกโต สชฺฌายํ กโรติจฺเจว สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ

เยภุยฺเยน ปคุณํ คนฺถํ ภณนฺตํ โอปาเตตีติ สเจ เอกคาถาย เอโก ปาโท น อาคจฺฉติ, เสสํ อาคจฺฉติ, อยํ เยภุยฺเยน ปคุณคนฺโถ นามฯ เอเตน นเยน สุตฺเตปิ เวทิตพฺโพฯ ตํ โอปาเตนฺตสฺส เอวํ ภณาหีติ เอกโตปิ ภณนฺตสฺส อนาปตฺติฯ โอสาเรนฺตํ โอปาเตตีติ สุตฺตํ อุจฺจาเรนฺตํ ปริสมชฺเฌ ปริสงฺกมานํ เอวํ วเทหีติ เตน สทฺธิํ เอกโตปิ วทนฺตสฺส อนาปตฺติฯ ยํ ปน มหาปจฺจริยาทีสุ ‘‘มยา สทฺธิํ มา วทา’’ติ วุตฺโต ยทิ วทติ, ‘‘อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ มหาอฏฺฐกถายํ นตฺถิ, นตฺถิภาโวเยว จสฺส ยุตฺโตฯ กสฺมา? กิริยสมุฏฺฐานตฺตาฯ อิตรถา หิ กิริยากิริยํ ภเวยฺยฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานํ – วาจโต จ วาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

ปทโสธมฺมสิกฺขาปทํ จตุตฺถํฯ

5. สหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา

[49] ปญฺจมสิกฺขาปเท – มุฏฺฐสฺสตี อสมฺปชานาติ ปุพฺพภาเค สติสมฺปชญฺญสฺส อกรณวเสเนตํ วุตฺตํ, ภวงฺโคติณฺณกาเล ปน กุโต สติสมฺปชญฺญนฺติ! วิกูชมานาติ วิปฺปลปมานา ฯ กากจฺฉมานาติ นาสาย กากสทฺทํ วิย นิรตฺถกสทฺทํ มุญฺจมานาฯ อุปาสกาติ ปฐมตรํ อุฏฺฐิตอุปาสกาฯ

[50] เอตทโวจุนฺติ ‘‘ภควตา อาวุโส ราหุล สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺต’’นฺติ ภิกฺขู สิกฺขาปทคารเวเนว เอตํ อโวจุํฯ

ปกติยา ปน เต ภควติ จ คารเวน อายสฺมโต จ ราหุลสฺส สิกฺขากามตาย ตสฺส อายสฺมโต วสนฏฺฐานํ อาคตสฺส จูฬมญฺจกํ วา อปสฺเสนํ วา ยํ อตฺถิ ตํ ปญฺญเปตฺวา จีวรํ วา อุตฺตราสงฺคํ วา อุสฺสีสกรณตฺถาย เทนฺติ ฯ ตตฺริทํ ตสฺสายสฺมโต สิกฺขากามตาย – ภิกฺขู กิร ตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา มุฏฺฐิสมฺมุญฺชนิญฺจ กจวรฉฑฺฑนกญฺจ พหิ ขิปนฺติฯ อถญฺเญหิ ‘‘อาวุโส เกนิทํ ปาติต’’นฺติ วุตฺเต อญฺเญ เอวํ วทนฺติ – ‘‘ภนฺเต, ราหุโล อิมสฺมิํ ปเทเส สญฺจริ, เตน นุ โข ปาติต’’นฺติฯ โส ปนายสฺมา ‘‘น มยฺหํ ภนฺเต อิทํ กมฺม’’นฺติ เอกทิวสมฺปิ อวตฺวา ตํ ปฏิสาเมตฺวา ภิกฺขู ขมาเปตฺวา คจฺฉติฯ วจฺจกุฏิยา เสยฺยํ กปฺเปสีติ ตํเยว สิกฺขากามตํ อนุพฺรูหนฺโต ธมฺมเสนาปติมหาโมคฺคลฺลานอานนฺทตฺเถราทีนํ สนฺติกํ อคนฺตฺวา ภควโต วฬญฺชนกวจฺจกุฏิยํ เสยฺยํ กปฺเปสิฯ สา กิร กุฏิ กวาฏพทฺธา คนฺธปริภณฺฑกตา สโมสริตปุปฺผทามา เจติยฏฺฐานมิว ติฏฺฐติ, อปริโภคา อญฺเญสํฯ

[51] อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตนฺติ ภควา สามเณรานํ สงฺคหกรณตฺถาย ติรตฺตํ ปริหารํ อทาสิฯ น หิ ยุตฺตํ กุลทารเก ปพฺพาเชตฺวา นานุคฺคเหตุนฺติฯ สหเสยฺยนฺติ เอกโต เสยฺยํฯ เสยฺยาติ กายปฺปสารณสงฺขาตํ สยนมฺปิ วุจฺจติ, ยสฺมิํ เสนาสเน สยนฺติ, ตมฺปิฯ ตตฺถ เสนาสนํ ตาว ทสฺเสตุํ ‘‘เสยฺยา นาม สพฺพจฺฉนฺนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กายปฺปสารณํ ทสฺเสตุํ อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน ภิกฺขุ นิปชฺชตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺมา อยเมตฺถ อตฺโถ – ‘‘เสนาสนสงฺขาตํ เสยฺยํ ปวิสิตฺวา กายปฺปสารณสงฺขาตํ เสยฺยํ กปฺเปยฺย วิทเหยฺย สมฺปาเทยฺยา’’ติฯ สพฺพจฺฉนฺนาติอาทินา ปน ตสฺสา เสนาสนสงฺขาตาย เสยฺยาย ลกฺขณํ วุตฺตํฯ ตสฺมา ยํ เสนาสนํ อุปริ ปญฺจหิ ฉทเนหิ อญฺเญน วา เกนจิ สพฺพเมว ปฏิจฺฉนฺนํ, อยํ สพฺพจฺฉนฺนา นาม เสยฺยาฯ อฏฺฐกถาสุ ปน ปากฏโวหารํ คเหตฺวา วาจุคฺคตวเสน ‘‘สพฺพจฺฉนฺนา นาม ปญฺจหิ ฉทเนหิ ฉนฺนา’’ติ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ วุตฺตํ? อถ โข ทุสฺสกุฏิยํ วสนฺตสฺสาปิ น สกฺกา อนาปตฺติ กาตุํ, ตสฺมา ยํ กิญฺจิ ปฏิจฺฉาทนสมตฺถํ อิธ ฉทนญฺจ ปริจฺฉนฺนญฺจ เวทิตพฺพํฯ ปญฺจวิธจฺฉทเนเยว หิ คยฺหมาเน ปทรจฺฉนฺเนปิ สหเสยฺยา น ภเวยฺยฯ ยํ ปน เสนาสนํ ภูมิโต ปฏฺฐาย ยาว ฉทนํ อาหจฺจ ปากาเรน วา อญฺเญน วา เกนจิ อนฺตมโส วตฺเถนาปิ ปริกฺขิตฺตํ, อยํ สพฺพปริจฺฉนฺนา นาม เสยฺยาฯ ฉทนํ อนาหจฺจ สพฺพนฺติเมน ปริยาเยน ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธน ปาการาทินา ปริกฺขิตฺตาปิ สพฺพปริจฺฉนฺนาเยวาติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ

ยสฺสา ปน อุปริ พหุตรํ ฐานํ ฉนฺนํ, อปฺปํ อจฺฉนฺนํ, สมนฺตโต วา พหุตรํ ปริกฺขิตฺตํ, อปฺปํ อปริกฺขิตฺตํ, อยํ เยภุยฺเยน ฉนฺนา เยภุยฺเยน ปริจฺฉนฺนา นามฯ อิมินา หิ ลกฺขเณน สมนฺนาคโต สเจปิ สตฺตภูมโก ปาสาโท เอกูปจาโร โหติ, สตคพฺภํ วา จตุสฺสาลํ วา, เอกเสยฺยาอิจฺเจว สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘จตุตฺเถ ทิวเส อตฺถงฺคเต สูริเย อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน ภิกฺขุ นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติอาทิฯ

ตตฺถ จ นิปชฺชนมตฺเตเนว ปาจิตฺติยํฯ สเจ ปน สมฺพหุลา สามเณรา, เอโก ภิกฺขุ, สามเณรคณนาย ปาจิตฺติยาฯ เต เจ อุฏฺฐายุฏฺฐาย นิปชฺชนฺติ, เตสํ ปโยเค ปโยเค ภิกฺขุสฺส อาปตฺติฯ ภิกฺขุสฺส อุฏฺฐายุฏฺฐาย นิปชฺชเน ปน ภิกฺขุสฺเสว ปโยเคน ภิกฺขุสฺส อาปตฺติฯ สเจ ปน สมฺพหุลา ภิกฺขู เอโก สามเณโร สพฺเพสํ อาปตฺติํ กโรติ, ตสฺส อุฏฺฐายุฏฺฐาย นิปชฺชเนนปิ ภิกฺขูนํ อาปตฺติเยวฯ อุภเยสํ สมฺพหุลภาเวปิ เอเสว นโยฯ

อปิเจตฺถ เอกาวาสาทิกมฺปิ จตุกฺกํ เวทิตพฺพํฯ โย หิ เอกสฺมิํ อาวาเส เอเกเนว อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ ติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺส จตุตฺถทิวสโต ปฏฺฐาย เทวสิกา อาปตฺติฯ โยปิ เอกสฺมิํเยว อาวาเส นานาอนุปสมฺปนฺเนหิ สทฺธิํ ติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺสปิฯ โยปิ นานาอาวาเสสุ เอเกเนว อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ ติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺสปิฯ โยปิ นานาอาวาเสสุ นานาอนุปสมฺปนฺเนหิ สทฺธิํ โยชนสตมฺปิ คนฺตฺวา สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺสปิ จตุตฺถทิวสโต ปฏฺฐาย เทวสิกา อาปตฺติฯ

อยญฺจ สหเสยฺยาปตฺติ นาม ‘‘ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา อวเสโส อนุปสมฺปนฺโน นามา’’ติ วจนโต ติรจฺฉานคเตนปิ สทฺธิํ โหติ, ตตฺร ติรจฺฉานคตสฺส ปริจฺเฉโท เมถุนธมฺมาปตฺติยา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ตสฺมา สเจปิ โคธาพิฬาลมงฺคุสาทีสุ โกจิ ปวิสิตฺวา ภิกฺขุโน วสนเสนาสเน เอกูปจารฏฺฐาเน สยติ, สหเสยฺยาว โหติฯ

ยทิ ปน ถมฺภานํ อุปริ กตปาสาทสฺส อุปริมตเลน สทฺธิํ อสมฺพทฺธภิตฺติกสฺส ภิตฺติยา อุปริ ฐิตสุสิรตุลาสีสสฺส สุสิเรน ปวิสิตฺวา ตุลาย อพฺภนฺตเร สยิตฺวา เตเนว สุสิเรน นิกฺขมิตฺวา คจฺฉติ , เหฏฺฐาปาสาเท สยิตภิกฺขุสฺส อนาปตฺติฯ สเจ ฉทเน ฉิทฺทํ โหติ, เตน ปวิสิตฺวา อนฺโตฉทเน วสิตฺวา เตเนว ปกฺกมติ, นานูปจาเร อุปริมตเล ฉทนพฺภนฺตเร สยิตสฺส อาปตฺติ, เหฏฺฐิมตเล สยิตสฺส อนาปตฺติฯ สเจ อนฺโตปาสาเทเนว อาโรหิตฺวา สพฺพตลานิ ปริภุญฺชนฺติ, เอกูปจารานิ โหนฺติ, เตสุ ยตฺถ กตฺถจิ สยิตสฺส อาปตฺติฯ

สภาสงฺเขเปน กเต อฑฺฒกุฏฺฏกเสนาสเน สยิตสฺส วาฬสงฺฆาฏาทีสุ กโปตาทโย ปวิสิตฺวา สยนฺติ, อาปตฺติเยวฯ ปริกฺเขปสฺส พหิคเต นิพฺพโกสพฺภนฺตเร สยนฺติ, อนาปตฺติฯ ปริมณฺฑลํ วา จตุรสฺสํ วา เอกจฺฉทนาย คพฺภมาลาย สตคพฺภํ เจปิ เสนาสนํ โหติ, ตตฺร เจ เอเกน สาธารณทฺวาเรน ปวิสิตฺวา วิสุํ ปากาเรน อปริจฺฉินฺนคพฺภูปจาเร สพฺพคพฺเภ ปวิสนฺติ, เอกคพฺเภปิ อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน สพฺพคพฺเภสุ นิปนฺนานํ อาปตฺติฯ สเจ สปมุขา คพฺภา โหนฺติ, ปมุขสฺส อุปริ อจฺฉนฺนํ อุจฺจวตฺถุกํ เจปิ โหติ, ปมุเข สยิโต คพฺเภ สยิตานํ อาปตฺติํ น กโรติฯ สเจ ปน คพฺภจฺฉทเนเนว สทฺธิํ สมฺพทฺธจฺฉทนํ โหติ, ตตฺร สยิโต สพฺเพสํ อาปตฺติํ กโรติฯ กสฺมา? สพฺพจฺฉนฺนตฺตา สพฺพปริจฺฉนฺนตฺตา จ, คพฺภปริกฺเขโปเยว หิสฺส ปริกฺเขโปติฯ เอเตเนว หิ นเยน อฏฺฐกถาสุ โลหปาสาทปริกฺเขปสฺส จตูสุ ทฺวารโกฏฺฐเกสุ อาปตฺติ วุตฺตาฯ

ยํ ปน อนฺธกฏฺฐกถายํ ‘‘อปริกฺขิตฺเต ปมุเข อนาปตฺตีติ ภูมิยํ วินา ชคติยา ปมุขํ สนฺธาย กถิน’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ อนฺธกรฏฺเฐ ปาเฏกฺกสนฺนิเวสา เอกจฺฉทนา คพฺภปาฬิโย สนฺธาย วุตฺตํฯ ยญฺจ ตตฺถ ‘‘ภูมิยํ วินา ชคติยา’’ติ วุตฺตํ, ตํ เนว อฏฺฐกถาสุ อตฺถิ; น ปาฬิยา สเมติฯ ทสหตฺถุพฺเพธาปิ หิ ชคติ ปริกฺเขปสงฺขฺยํ น คจฺฉติฯ ตสฺมา ยมฺปิ ตตฺถ ทุติยสิกฺขาปเท ชคติยา ปมาณํ วตฺวา ‘‘เอตํ เอกูปจารํ ปริจฺฉนฺนํ นาม โหตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํฯ เยปิ เอกสาลทฺวิสาลติสาลจตุสฺสาลสนฺนิเวสา มหาปาสาทา เอกสฺมิํ โอกาเส ปาเท โธวิตฺวา ปวิฏฺเฐน สกฺกา โหนฺติ สพฺพตฺถ อนุปริคนฺตุํ , เตสุปิ สหเสยฺยาปตฺติยา น มุจฺจติฯ สเจ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน อุปจารํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา กตา โหนฺติ, เอกูปจารฏฺฐาเนเยว อาปตฺติฯ

ทฺวีหิ ทฺวาเรหิ ยุตฺตสฺส สุธาฉทนมณฺฑปสฺส มชฺเฌ ปาการํ กโรนฺติ, เอเกน ทฺวาเรน ปวิสิตฺวา เอกสฺมิํ ปริจฺเฉเท อนุปสมฺปนฺโน สยติ, เอกสฺมิํ ภิกฺขุ, อนาปตฺติฯ ปากาเร โคธาทีนํ ปวิสนมตฺตมฺปิ ฉิทฺทํ โหติ, เอกสฺมิญฺจ ปริจฺเฉเท โคธา สยนฺติ, อนาปตฺติเยวฯ น หิ ฉิทฺเทน เคหํ เอกูปจารํ นาม โหติฯ สเจ ปาการมชฺเฌ ฉินฺทิตฺวา ทฺวารํ โยเชนฺติ, เอกูปจารตาย อาปตฺติฯ ตํ ทฺวารํ กวาเฏน ปิทหิตฺวา สยนฺติ, อาปตฺติเยวฯ น หิ ทฺวารปิทหเนน เคหํ นานูปจารํ นาม โหติ, ทฺวารํ วา อทฺวารํฯ กวาฏญฺหิ สํวรณวิวรเณหิ ยถาสุขํ วฬญฺชนตฺถาย กตํ, น วฬญฺชนูปจฺเฉทนตฺถายฯ สเจ ปน ตํ ทฺวารํ ปุน อิฏฺฐกาหิ ปิทหนฺติ, อทฺวารํ โหติ, ปุริเม นานูปจารภาเวเยว ติฏฺฐติฯ ทีฆปมุขํ เจติยฆรํ โหติฯ เอกํ กวาฏํ อนฺโต, เอกํ พหิ, ทฺวินฺนํ กวาฏานํ อนฺตเร อนุปสมฺปนฺโน อนฺโตเจติยฆเร สยนฺตสฺส อาปตฺติํ กโรติ, เอกูปจารตฺตาฯ

ตตฺร ยสฺส ‘‘สิยา อยํ เอกูปจารนานูปจารตา นาม อุโทสิตสิกฺขาปเท วุตฺตา, อิธ ปน ‘เสยฺยา นาม สพฺพจฺฉนฺนา สพฺพปริจฺฉนฺนา เยภุยฺเยน ฉนฺนา เยภุยฺเยน ปริจฺฉนฺนา’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ, ปิหิตทฺวาโร จ คพฺโภ สพฺพปริจฺฉนฺโนว โหติฯ ตสฺมา ตตฺถ อนฺโต สยิเตเนว สทฺธิํ อาปตฺติ, พหิ สยิเตน อนาปตฺตี’’ติฯ โส เอวํ วตฺตพฺโพ – ‘‘อปิหิตทฺวาเร ปน กสฺมา พหิ สยิเตน อาปตฺตี’’ติ? ปมุขสฺส คพฺเภน สทฺธิํ สพฺพจฺฉนฺนตฺตาฯ ‘‘กิํ ปน คพฺเภ ปิหิเต ฉทนํ วิทฺธสฺตํ โหตี’’ติ? น วิทฺธสฺตํ, คพฺเภน สทฺธิํ ปมุขสฺส สพฺพปริจฺฉนฺนตา น โหติฯ ‘‘กิํ ปริกฺเขโป วิทฺธสฺโต’’ติ? อทฺธา วกฺขติ ‘‘น วิทฺธสฺโต, กวาเฏน อุปจาโร ปริจฺฉนฺโน’’ติฯ เอวํ ทูรมฺปิ คนฺตฺวา ปุน เอกูปจารนานูปจารตํเยว ปจฺจาคมิสฺสติฯ

อปิจ ยทิ พฺยญฺชนมตฺเตเยว อตฺโถ สุวิญฺเญยฺโย สิยา, สพฺพจฺฉนฺนาติ วจนโต ปญฺจนฺนํ อญฺญตเรน ฉทเนน ฉนฺนา เอว เสยฺยา สิยา, น อญฺเญนฯ เอวญฺจ สติ ปทรจฺฉนฺนาทีสุ อนาปตฺติ สิยาฯ ตโต ยทตฺถํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, สฺเวว อตฺโถ ปริหาเยยฺย ฯ

ปริหายตุ วา มา วา, กถํ อวุตฺตํ คเหตพฺพนฺติ; โก วา วทติ ‘‘อวุตฺตํ คเหตพฺพ’’นฺติ? วุตฺตญฺเหตํ อนิยเตสุ – ‘‘ปฏิจฺฉนฺนํ นาม อาสนํ กุฏฺเฏน วา กวาเฏน วา กิลญฺเชน วา สาณิปากาเรน วา รุกฺเขน วา ถมฺเภน วา โกฏฺฐลิกาย วา เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ โหตี’’ติฯ ตสฺมา ยถา ตตฺถ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ ปฏิจฺฉนฺนเมว, เอวมิธาปิ คเหตพฺพํฯ ตสฺมา เสนาสนํ ขุทฺทกํ วา โหตุ มหนฺตํ วา อญฺเญน สทฺธิํ สมฺพทฺธํ วา อสมฺพทฺธํ วา ทีฆํ วา วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา เอกภูมกํ วา, อเนกภูมกํ วา, ยํ ยํ เอกูปจารํ สพฺพตฺถ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉาทเนน สพฺพจฺฉนฺเน สพฺพปริจฺฉนฺเน เยภุยฺเยน วา ฉนฺเน เยภุยฺเยน วา ปริจฺฉนฺเน สหเสยฺยาปตฺติ โหตีติฯ

[53] อุปฑฺฒจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอตฺถ สพฺพจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเนติ เอวมาทีสุปิ มหาปจฺจริยํ ทุกฺกฏเมวาติ วุตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน ‘‘สพฺพจฺฉนฺเน เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, เยภุยฺเยนฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพปริจฺฉนฺเน เยภุยฺเยนฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพปริฉนฺเน อุปฑฺฒจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน อุปฑฺฒจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, ปาฬิยํ วุตฺตปาจิตฺติเยน สทฺธิํ สตฺต ปาจิตฺติยานี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘สพฺพจฺฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, เยภุยฺเยนฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, สพฺพปริจฺฉนฺเน จูฬกจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน จูฬกจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, ปาฬิยํ ทุกฺกเฏน สห ปญฺจ ทุกฺกฏานี’’ติ วุตฺตํฯ

‘‘อุปฑฺฒจฺฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน อนาปตฺติ, อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน จูฬกจฺฉนฺเน อนาปตฺติ, จูฬกจฺฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน อนาปตฺติ, สพฺพจฺฉนฺเน สพฺพอปริจฺฉนฺเนติ จ เอตฺถ เสนมฺพมณฺฑปวณฺณํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ อิมินาเปตํ เวทิตพฺพํ – ‘‘ยถา ชคติ ปริกฺเขปสงฺขย น คจฺฉตี’’ติฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กายโต จ กายจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

สหเสยฺยสิกฺขาปทํ ปญฺจมํฯ

6. ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปทวณฺณนา

[55] ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปเท – อาวสถาคารนฺติ อาคนฺตุกานํ วสนาคารํฯ ปญฺญตฺตํ โหตีติ ปุญฺญกามตาย กตฺวา ฐปิตํ โหติฯ เยน สา อิตฺถี เตนุปสงฺกมีติ อสุกสฺมิํ นาม ฐาเน อาวสถาคารํ ปญฺญตฺตํ อตฺถีติ มนุสฺสานํ สุตฺวา อุปสงฺกมิฯ คนฺธคนฺธินีติ อครุกุงฺกุมาทีนํ คนฺธานํ คนฺโธ คนฺธคนฺโธ, โส อสฺสา อตฺถีติ คนฺธคนฺธินีฯ สาฏกํ นิกฺขิปิตฺวาติ อปฺเปว นามสฺส อิมมฺปิ วิปฺปการํ ปสฺสนฺตสฺส ราโค อุปฺปชฺเชยฺยาติ จินฺเตตฺวา เอวมกาสิฯ โอกฺขิปิตฺวาติ อโธ ขิปิตฺวาฯ อจฺจโยติ อปราโธฯ มํ อจฺจคมาติ มํ อติกฺกมฺม อภิภวิตฺวา ปวตฺโตฯ เสสํ ปฐมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อยเมว หิ วิเสโส – ปฐมสิกฺขาปเท จตุตฺถทิวเส อาปตฺติ อิธ ปฐมทิวเสปิฯ ยกฺขีเปตีหิ ทิสฺสมานกรูปาหิ ติรจฺฉานคติตฺถิยา จ เมถุนธมฺมวตฺถุภูตาย เอว ทุกฺกฏํฯ เสสาหิ อนาปตฺติฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมสทิสาเนวาติฯ

ทุติยสหเสยฺยสิกฺขาปทํ ฉฏฺฐํฯ

7. ธมฺมเทสนาสิกฺขาปทวณฺณนา

[60] สตฺตมสิกฺขาปเท – ฆรณีติ ฆรสามินีฯ นิเวสนทฺวาเรติ นิเวสนสฺส มหาทฺวาเรฯ ฆรสุณฺหาติ ตสฺมิํ ฆเร สุณฺหาฯ อาวสถทฺวาเรติ โอวรกทฺวาเรฯ วิสฺสฏฺเฐนาติ สุนิคฺคเตน สทฺเทนฯ วิวเฏนาติ สุฏฺฐุ ปกาเสน อสํวุเตนฯ ธมฺโม เทเสตพฺโพติ อยํ สรณสีลาทิเภโท ธมฺโม กเถตพฺโพฯ อญฺญาตุนฺติ อาชานิตุํฯ วิญฺญุนา ปุริสวิคฺคเหนาติ วิญฺญุนา ปุริเสน, ปุริสวิคฺคหํ คเหตฺวาปิ ฐิเตน น ยกฺเขน น เปเตน น ติรจฺฉานคเตนฯ

[66] อนาปตฺติ วิญฺญุนา ปุริสวิคฺคเหนาติ วิญฺญุนา ปุริสวิคฺคเหน สทฺธิํ ฐิตาย พหุมฺปิ ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส อนาปตฺติฯ ฉปฺปญฺจวาจาหีติ ฉหิ ปญฺจหิ วาจาหิ โย เทเสติ, ตสฺสปิ อนาปตฺติฯ ตตฺถ เอโก คาถาปาโท เอกวาจาติ เอวํ สพฺพตฺถ วาจาปมาณํ เวทิตพฺพํฯ