เมนู

ฯนโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

วินยปิฏเก

ปาจิตฺติย-อฏฺฐกถา

5. ปาจิตฺติยกณฺฑํ

1. มุสาวาทวคฺโค

1. มุสาวาทสิกฺขาปทวณฺณนา

เยสํ นวหิ วคฺเคหิ, สงฺคโห สุปฺปติฏฺฐิโต;

ขุทฺทกานํ อยํ ทานิ, เตสํ ภวติ วณฺณนาฯ

[1] ตตฺถ มุสาวาทวคฺคสฺส ตาว ปฐมสิกฺขาปเท หตฺถโกติ ตสฺส เถรสฺส นามํฯ สกฺยานํ ปุตฺโตติ สกฺยปุตฺโตฯ พุทฺธกาเล กิร สกฺยกุลโต อสีติ ปุริสสหสฺสานิ ปพฺพชิํสุ, เตสํ โส อญฺญตโรติฯ วาทกฺขิตฺโตติ ‘‘วาทํ กริสฺสามี’’ติ เอวํ ปริวิตกฺกิเตน วาเทน ปรวาทิสนฺติกํ ขิตฺโต ปกฺขิตฺโต ปหิโต เปสิโตติ อตฺโถฯ วาทมฺหิ วา สเกน จิตฺเตน ขิตฺโตฯ ยตฺร ยตฺร วาโท ตตฺร ตตฺเรว สนฺทิสฺสตีติปิ วาทกฺขิตฺโตฯ อวชานิตฺวา อวชานาตีติ อตฺตโน วาเท กญฺจิ โทสํ สลฺลกฺเขนฺโต ‘‘นายํ มม วาโท’’ติ อวชานิตฺวา ปุน กเถนฺโต กเถนฺโต นิทฺโทสตํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘มเมว อยํ วาโท’’ติ ปฏิชานาติฯ

ปฏิชานิตฺวา อวชานาตีติ กิสฺมิญฺจิเทว วจเน อานิสํสํ สลฺลกฺเขนฺโต ‘‘อยํ มม วาโท’’ติ ปฏิชานิตฺวา ปุน กเถนฺโต กเถนฺโต ตตฺถ โทสํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘นายํ มม วาโท’’ติ อวชานาติฯ อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรตีติ อญฺเญน การเณน อญฺญํ การณํ ปฏิจรติ ปฏิจฺฉาเทติ อชฺโฌตฺถรติ, ‘‘รูปํ อนิจฺจํ ชานิตพฺพโต’’ติ วตฺวา ปุน ‘‘ชาติธมฺมโต’’ติอาทีนิ วทติฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘เอตสฺส ปฏิจฺฉาทนเหตุํ อญฺญํ พหุํ กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยํ ตํ ปฏิชานนญฺจ อวชานนญฺจ, ตสฺส ปฏิจฺฉาทนตฺถํ ‘‘โก อาห , กิํ อาห, กิสฺมิํ อาหา’’ติ เอวมาทิ พหุํ ภาสตีติฯ ปุน มหาอฏฺฐกถายํ ‘‘อวชานิตฺวา ปฏิชานนฺโต ปฏิชานิตฺวา อวชานนฺโต เอว จ อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรตี’’ติ วุตฺตํฯ สมฺปชานมุสา ภาสตีติ ชานนฺโต มุสา ภาสติฯ สงฺเกตํ กตฺวา วิสํวาเทตีติ ปุเรภตฺตาทีสุ ‘‘อสุกสฺมิํ นาม กาเล อสุกสฺมิํ นาม ปเทเส วาโท โหตู’’ติ สงฺเกตํ กตฺวา สงฺเกตโต ปุเร วา ปจฺฉา วา คนฺตฺวา ‘‘ปสฺสถ โภ, ติตฺถิยา น อาคตา ปราชิตา’’ติ ปกฺกมติฯ

[2] สมฺปชานมุสาวาเทติ ชานิตฺวา ชานนฺตสฺส จ มุสา ภณเนฯ

[3] วิสํวาทนปุเรกฺขารสฺสาติ วิสํวาทนจิตฺตํ ปุรโต กตฺวา วทนฺตสฺสฯ วาจาติ มิจฺฉาวาจาปริยาปนฺนวจนสมุฏฺฐาปิกา เจตนาฯ คิราติ ตาย เจตนาย สมุฏฺฐาปิตสทฺทํ ทสฺเสติฯ พฺยปฺปโถติ วจนปโถ; วาจาเยว หิ อญฺเญสมฺปิ ทิฏฺฐานุคติมาปชฺชนฺตานํ ปถภูตโต พฺยปฺปโถติ วุจฺจติฯ วจีเภโทติ วจีสญฺญิตาย วาจาย เภโท; ปเภทคตา วาจา เอว เอวํ วุจฺจติฯ วาจสิกา วิญฺญตฺตีติ วจีวิญฺญตฺติฯ เอวํ ปฐมปเทน สุทฺธเจตนา, มชฺเฌ ตีหิ ตํสมุฏฺฐาปิตสทฺทสหิตา เจตนา, อนฺเต เอเกน วิญฺญตฺติสหิตา เจตนา ‘‘กถิตา’’ติ เวทิตพฺพาฯ อนริยโวหาราติ อนริยานํ พาลปุถุชฺชนานํ โวหาราฯ

เอวํ สมฺปชานมุสาวาทํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อนฺเต วุตฺตานํ สมฺปชานมุสาวาทสงฺขาตานํ อนริยโวหารานํ ลกฺขณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อทิฏฺฐํ ทิฏฺฐํ เม’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อทิฏฺฐํ ทิฏฺฐํ เมติ เอวํ วทโต วจนํ ตํสมุฏฺฐาปิกา วา เจตนา เอโก อนริยโวหาโรติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ