เมนู

[36] สหชาตรูปนฺติ ปเนตฺถ สพฺพตฺถาปิ ปวตฺเต จิตฺตสมุฏฺฐานานํ, ปฏิสนฺธิยํ กฏตฺตารูปานญฺจ วเสน ทุวิธํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ

[37] อิติ เตกาลิกา ธมฺมา, กาลมุตฺตา จ สมฺภวาฯ

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, สงฺขตาสงฺขตา ตถา;

ปญฺญตฺตินามรูปานํ, วเสน ติวิธา ฐิตา;

ปจฺจยา นาม ปฏฺฐาเน, จตุวีสติ สพฺพถาฯ

[38] ตตฺถ รูปธมฺมา รูปกฺขนฺโธว, จิตฺตเจตสิกสงฺขาตา จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธา, นิพฺพานญฺเจติ ปญฺจวิธมฺปิ อรูปนฺติ จ นามนฺติ จ ปวุจฺจติฯ

ปญฺญตฺติเภโท

[39] ตโต อวเสสา ปญฺญตฺติ ปน ปญฺญาปิยตฺตา ปญฺญตฺติ, ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺตีติ จ ทุวิธา โหติฯ

[40] กถํ? ตํตํภูตวิปริณามาการมุปาทาย ตถา ตถา ปญฺญตฺตา ภูมิปพฺพตาทิกา, สมฺภารสนฺนิเวสาการมุปาทาย เคหรถสกฏาทิกา, ขนฺธปญฺจกมุปาทาย ปุริสปุคฺคลาทิกา, จนฺทาวฏฺฏนาทิกมุปาทาย ทิสากาลาทิกา, อสมฺผุฏฺฐาการมุปาทาย กูปคุหาทิกา, ตํตํภูตนิมิตฺตํ ภาวนาวิเสสญฺจ อุปาทาย กสิณนิมิตฺตาทิกา เจติ เอวมาทิปฺปเภทา ปน ปรมตฺถโต อวิชฺชมานาปิ อตฺถจฺฉายากาเรน จิตฺตุปฺปาทานมารมฺมณภูตา ตํ ตํ อุปาทาย อุปนิธาย การณํ กตฺวา ตถา ตถา ปริกปฺปิยมานา สงฺขายติ สมญฺญายติ โวหรียติ ปญฺญาปียตีติ ปญฺญตฺตีติ ปวุจฺจติฯ อยํ ปญฺญตฺติ ปญฺญาปิยตฺตา ปญฺญตฺติ นามฯ

[41] ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺติ ปน นามนามกมฺมาทินาเมน ปริทีปิตา, สา วิชฺชมานปญฺญตฺติ อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, วิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานปญฺญตฺติ , วิชฺชมาเนน วิชฺชมานปญฺญตฺติ, อวิชฺชมาเนน อวิชฺชมานปญฺญตฺติ เจติ ฉพฺพิธา โหติฯ

[42] ตตฺถ ยทา ปน ปรมตฺถโต วิชฺชมานํ รูปเวทนาทิํ เอตาย ปญฺญาเปนฺติ, ตทายํ วิชฺชมานปญฺญตฺติฯ ยทา ปน ปรมตฺถโต อวิชฺชมานํ ภูมิปพฺพตาทิํ เอตาย ปญฺญาเปนฺติ, ตทายํ อวิชฺชมานปญฺญตฺตีติ ปวุจฺจติฯ อุภินฺนํ ปน โวมิสฺสกวเสน เสสา ยถากฺกมํ ฉฬภิญฺโญ, อิตฺถิสทฺโท, จกฺขุวิญฺญาณํ, ราชปุตฺโตติ จ เวทิตพฺพาฯ

[43] วจีโฆสานุสาเรน, โสตวิญฺญาณวีถิยาฯ

ปวตฺถานนฺตรุปฺปนฺน-มโนทฺวารสฺส โคจราฯ

อตฺถา ยสฺสานุสาเรน, วิญฺญายนฺติ ตโต ปรํ;

สายํ ปญฺญตฺติ วิญฺเญยฺยา, โลกสงฺเกตนิมฺมิตาฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคเห ปจฺจยสงฺคหวิภาโค นาม

อฏฺฐโม ปริจฺเฉโทฯ

9. กมฺมฏฺฐานปริจฺเฉโท

[1] สมถวิปสฺสนานํ, ภาวนานมิโต ปรํฯ

กมฺมฏฺฐานํ ปวกฺขามิ, ทุวิธมฺปิ ยถากฺกมํฯ

สมถกมฺมฏฺฐานํ

[2] ตตฺถ สมถสงฺคเห ตาว ทส กสิณานิ, ทส อสุภา, ทส อนุสฺสติโย, จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, เอกา สญฺญา, เอกํ ววตฺถานํ, จตฺตาโร อารุปฺปา เจติ สตฺตวิเธน สมถกมฺมฏฺฐานสงฺคโหฯ