ยถา จ เอตานิ, เอวํ เสสานิปิ น วฑฺเฒตพฺพานิฯ กสฺมา? เตสุ หิ อานาปานนิมิตฺตํ ตาว วฑฺฒยโต วาตราสิเยว วฑฺฒติ, โอกาเสน จ ปริจฺฉินฺนํฯ อิติ สาทีนวตฺตา โอกาเสน จ ปริจฺฉินฺนตฺตา น วฑฺเฒตพฺพํฯ พฺรหฺมวิหารา สตฺตารมฺมณา, เตสํ นิมิตฺตํ วฑฺฒยโต สตฺตราสิเยว วฑฺเฒยฺย, น จ เตน อตฺโถ อตฺถิ, ตสฺมา ตมฺปิ น วฑฺเฒตพฺพํฯ ยํ ปน วุตฺตํ ‘‘เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา’’ติ (ที. นิ. 1.556) อาทิ, ตํ ปริคฺคหวเสเนว วุตฺตํฯ เอกาวาสทฺวิอาวาสาทินา หิ อนุกฺกเมน เอกิสฺสา ทิสาย สตฺเต ปริคฺคเหตฺวา ภาเวนฺโต เอกํ ทิสํ ผริตฺวาติ วุตฺโตฯ น นิมิตฺตํ วฑฺเฒนฺโตฯ ปฏิภาคนิมิตฺตเมว เจตฺถ นตฺถิฯ ยทยํ วฑฺเฒยฺย, ปริตฺตอปฺปมาณารมฺมณตาเปตฺถ ปริคฺคหวเสเนว เวทิตพฺพาฯ อารุปฺปารมฺมเณสุปิ อากาสํ กสิณุคฺฆาฏิมตฺตาฯ ตญฺหิ กสิณาปคมวเสเนว มนสิ กาตพฺพํฯ ตโต ปรํ วฑฺฒยโตปิ น กิญฺจิ โหติฯ วิญฺญาณํ สภาวธมฺมตฺตาฯ น หิ สกฺกา สภาวธมฺมํ วฑฺเฒตุํฯ วิญฺญาณาปคโม วิญฺญาณสฺส อภาวมตฺตตฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนารมฺมณํ สภาวธมฺมตฺตาเยว น วฑฺเฒตพฺพํฯ เสสานิ อนิมิตฺตตฺตาฯ ปฏิภาคนิมิตฺตญฺหิ วฑฺเฒตพฺพํ นาม ภเวยฺยฯ พุทฺธานุสฺสติอาทีนญฺจ เนว ปฏิภาคนิมิตฺตํ อารมฺมณํ โหติ, ตสฺมา ตํ น วฑฺเฒตพฺพนฺติ เอวํ วฑฺฒนาวฑฺฒนโตฯ

อารมฺมณโตติ อิเมสุ จ จตฺตาลีสาย กมฺมฏฺฐาเนสุ ทสกสิณา, ทสอสุภา, อานาปานสฺสติ, กายคตาสตีติ อิมานิ ทฺวาวีสติปฏิภาคนิมิตฺตารมฺมณานิฯ เสสานิ น ปฏิภาคนิมิตฺตารมฺมณานิฯ ตถา ทสสุ อนุสฺสตีสุ ฐเปตฺวา อานาปานสฺสติญฺจ กายคตาสติญฺจ อวเสสา อฏฺฐ อนุสฺสติโย, อาหาเร ปฏิกูลสญฺญา, จตุธาตุววตฺถานํ, วิญฺญาณญฺจายตนํ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ อิมานิ ทฺวาทส สภาวธมฺมารมฺมณานิฯ ทส กสิณา, ทส อสุภา, อานาปานสฺสติ, กายคตาสตีติ อิมานิ ทฺวาวีสติ นิมิตฺตารมฺมณานิฯ เสสานิ ฉ น วตฺตพฺพารมฺมณานิฯ ตถา วิปุพฺพกํ, โลหิตกํ, ปุฬุวกํ, อานาปานสฺสติ, อาโปกสิณํ, เตโชกสิณํ, วาโยกสิณํ, ยญฺจ อาโลกกสิเณ สูริยาทีนํ โอภาสมณฺฑลารมฺมณนฺติ อิมานิ อฏฺฐ จลิตารมฺมณานิ, ตานิ จ โข ปุพฺพภาเค, ปฏิภาคํ ปน สนฺนิสินฺนเมว โหติฯ เสสานิ น จลิตารมฺมณานีติ เอวํ อารมฺมณโตฯ